Balık Değer Zincirinde Gıda Kaybı, Atıklar ve Çevresel Etkiler

Balık, gıda kaybı ve atık açısından yüksek potansiyele sahip, çabuk bozulabilen bir üründür. Balık değer zincirinin her bir aşamasında önemli ölçüde gıda kaybı ve atık ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle balık değer zincirindeki gıda kayıp ve atıkların tanınması, önlenmesi ve azaltılması büyük önem taşımaktadır. Çalışmada, Türkiye'nin İzmir ili Çeşme ilçesinde balık değer zinciri boyunca üretilen atık çeşitleri ve miktarını belirlemek, balık değer zincirinin çevresel etkinliğini tahmin etmek amaçlanmıştır. Araştırma veri kaynakları, balık tedarik zincirindeki ticari balık avcılarını, su ürünleri yetiştiricilerini, işleyicileri, toptancıları, ihracatçıları ve perakendecileri içermektedir. Çalışmada, araştırma alanında bulunan A, B, C plakalı tekne sahibi ticari balık avcıları, basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle belirlenmiş, D plakalı 36 ticari balık işletmeleri, 8 adet su ürünleri yetiştiriciliği yapan işletmeler, bir adet balık işleme tesisi, limanlar, balıkçı barınakları ve balık satış noktalarından elde edilen veriler kullanılmıştır. Her düzeyde veri toplamak için 2023 üretim yılını temel alan anketler ve bireysel mülakatlar kullanılmıştır. Balık değer zincirinin toplam çevresel verimliliğini tahmin etmek için çok aşamalı ağ DEA modeli kullanılmıştır. Balık değer zincirindeki her bir aktörün sosyo- ekonomik özellikleri basit tanımlayıcı istatistik yöntemler ile ortaya konmuştur. İşletmelerin ekonomik analizinde, klasik ekonomik analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışmanın sonuçları, balık değer zincirinde üretilen atık miktarının işleme aşamasında en yüksek olduğunu göstermektedir. Ayrıca çevresel verimlilik analizi, değer zincirindeki aktörlerin çevresel verimlilik puanlarının 0,625 ile 1 arasında değiştiğini ortaya çıkarmıştır. Balık işleme aşamasında atık oluşumunun azaltılması, paydaşlar arasındaki iletişim ve koordinasyonun geliştirilmesi, gıda kaybı konusunda farkındalığın ve eğitimin artırılması gerekmektedir. Ayrıca atıkların önlenmesi için sürdürülebilir uygulamaların teşvik edilmesi önemlidir. Balık değer zincirindeki politika ve karar alma süreçlerine çevresel verimliliği artıran, gıda kaybı ve atıkları azaltmayı amaçlayan müdahaleler göz önünde bulundurulmalıdır.

Fish is a product with high potential for food loss and waste, being highly perishable. Significant amounts of food loss and waste occur at each stage of the fish value chain. Therefore, the recognition, prevention, and reduction of food losses and waste in the fish value chain are of great importance. This study aims to determine the types and quantities of waste generated throughout the fish value chain in Çeşme district of Izmir province, Turkey, and to estimate the environmental efficiency of the fish value chain. The research data sources include commercial fishers, aquaculture producers, processors, wholesalers, exporters, and retailers in the fish supply chain. Commercial fishing vessels with A, B, C license plates in the research area were selected using a simple random sampling method, while data from 36 commercial fish processing establishments with D license plates, 8 aquaculture facilities, one fish processing plant, ports, fishing harbors, and fish retail points were obtained. Surveys and individual interviews based on the 2023 production year were conducted to collect data at each level. A multi-stage network Data Envelopment Analysis (DEA) model was employed to estimate the overall environmental efficiency of the fish value chain. The socio-economic characteristics of each actor in the fish value chain were elucidated using basic descriptive statistical methods. Classic economic analysis methods were utilized in the economic analysis of the enterprises. The findings of the study indicate that the highest amount of waste is generated during the processing stage in the fish value chain. Furthermore, environmental efficiency analysis revealed that the environmental efficiency scores of actors in the value chain ranged between 0.625 and 1. Reducing waste generation during fish processing, enhancing communication and coordination among stakeholders, increasing awareness and education regarding food loss are necessary steps. Encouraging sustainable practices is also crucial for waste prevention. Interventions aiming to increase environmental efficiency, and reduce food loss and waste should be considered in the policy and decision-making processes within the fish value chain.