Son Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılan Misbâhu’l- Envâr Adlı Eserde “Yör-” Fiili ve Anlamları

Basit Öğe Kaydı
dc.authoridEker, Ümit / 0000-0002-4380-1815
dc.contributor.authorEker, Ümit
dc.date.accessioned2025-01-27T19:30:26Z
dc.date.available2025-01-27T19:30:26Z
dc.date.issued2024
dc.departmentÇanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
dc.description.abstract“yör-” fiili Türk dilinde Eski Uygur Türkçesi döneminden itibaren yoğun olarak kullanılmaktadır. Fiil tarihî Türk lehçelerinde daha çok “hareket etmek, gitmek, dolaşmak, gezmek, gezinmek, yürümek, çözmek, yorumlamak (tabir etmek)” anlamlarında kullanılmış olup fiilin daha az kullanılan “yaşamak” anlamı da Orhun Türkçesi döneminden itibaren değişen yoğunluklarda kullanımınıdevam ettirerek günümüze kadar ulaşmayı başarmıştır. Bu çalışmada son dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Misbâhu’l-Envâr adlı eserdeki “yör-” fiili kullanımları incelenmiştir. Fiilin özellikle “yaşamak” anlamında, çekimli ve çekimsiz fiil olarak hangi ek ve yapılarla kullanıldığı ortaya konulmuştur. Eski Uygur Türkçesinden itibaren Türk dilinin bütün tarihî dönemlerinden çeşitli eserler seçilip taranarak “yör-” fiilinin “yaşamak” anlamı merkezindeki kullanımları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Buna göre “yör-” fiili Orhun ve Eski Uygur Türkçesinde daha çok “yürümek, hareket etmek, gitmek, dolaşmak, gezinmek, uygulamak, yürütmek, çözmek, yorumlamak/tabir etmek” anlamlarında kullanılmış olup “yaşamak” anlamı bu dönemde henüz oluşum aşamasındadır. Fiilin bu anlamdaki kullanımı, sırasıyla Karahanlı, Harezm ve Çağatay Türkçesi dönemlerinde değişen yoğunluklarda devam etmiş, Çağatay Türkçesinin ardılı Özbek ve Yeni Uygur Türkçelerinde de varlığını sürdürmüştür. Son dönem Çağatay Türkçesiyle yazılan Misbâhu’l-Envâr’da “yaşamak” anlamında 11 kullanım bulunmaktadır. Fiilin özellikle “görülen geçmiş zaman, geniş zaman, gelecek/geniş zaman, şart kipi” gibi farklı zaman/kip ekleriyle kullanımı, bu işlevdeki kullanımın genişliğini gösterir. Fiil, çekimsiz fiil olarak da sıfat fiil ve zarf fiil ekleriyle kullanılmıştır.
dc.description.abstractThe verb “yör-” has been used extensively in Turkish since the Orkhon Turkish period. In historical Turkish dialects, the verb is mostly used in the meanings of “to move, to go, to wander, to wander, to wander, to walk, to solve, to interpret (to interpret),” and the less used meaning of the verb “to live” has managed to reach the present day by continuing to be used with varying intensity since the Old Uyghur Turkish period. In this study, the uses of the verb “yör-” in Misbâhu’l-Envâr, which was written in late Chagatai Turkish, are analyzed. It is revealed with which affixes and structures the verb is used, especially in the sense of “to live”, as a conjugated and uninflected verb. Starting from Old Uyghur Turkish, various works from all historical periods of the Turkish language were selected and scanned to reveal the uses of the verb “yör-” in the center of the meaning of “to live”. Accordingly, the verb “yör-” is mostly used in Orkhon and Old Uyghur Turkish in the meanings of “to walk, to move, to go, to wander, to wander, to apply, to carry out, to solve, to interpret/interpret” and the meaning of “to live” is still in the formation stage in this period. The use of the verb in this sense continued in varying intensities in the Karakhanid, Harezm and Chagatai Turkish periods, respectively, and continued in Uzbek and New Uyghur Turkish, the successors of Chagatai Turkish. In Misbâhu’l-Envâr, written in Chagatai Turkish of the last period, there are 11 uses in the sense of “to live”. The use of the verb with different tense/modal affixes, such as “seen past tense, simple present, future/extended tense, conditional tense” shows the breadth of usage in this function. The verb is also used as an uninflected verb with adjective verb and adverbial verb suffixes.
dc.identifier.doi10.30767/diledeara.1435924
dc.identifier.endpage333
dc.identifier.issn1308-5069
dc.identifier.issn2149-0651
dc.identifier.issue29
dc.identifier.startpage324
dc.identifier.trdizinid1228786
dc.identifier.urihttps://doi.org/10.30767/diledeara.1435924
dc.identifier.urihttps://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/1228786
dc.identifier.urihttps://hdl.handle.net/20.500.12428/16120
dc.indekslendigikaynakTR-Dizin
dc.language.isotr
dc.publisherTürkiye Dil ve Edebiyat Derneği
dc.relation.ispartofDil ve Edebiyat Araştırmaları
dc.relation.publicationcategoryMakale - Ulusal Hakemli Dergi - Kurum Öğretim Elemanı
dc.rightsinfo:eu-repo/semantics/openAccess
dc.snmzKA_TRD_20250125
dc.subjectÇağatay Türkçesi
dc.subjectSon Dönem Çağatay Türkçesi
dc.subjectYör- Fiili
dc.subjectChagatai Turkish
dc.subjectLate Chagatai Turkish
dc.subjectYör-Verb
dc.titleSon Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılan Misbâhu’l- Envâr Adlı Eserde “Yör-” Fiili ve Anlamları
dc.title.alternativeThe Verb “Yör-” and Its Meanings in the Work Titled Misbahu’l-Envar Written in the Late Chagatai Turkish
dc.typeArticle

Dosyalar

Orijinal paket
Listeleniyor 1 - 1 / 1
Küçük Resim
İsim:
Umit Eker_Makale.pdf
Boyut:
312.26 KB
Biçim:
Adobe Portable Document Format
İndir

Koleksiyon

TR-Dizin İndeksli Yayınlar Koleksiyonu
Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Koleksiyonu