Gökçeada kiliseleri

Ege Denizi'nin kuzeydoğusunda bulunan Gökçeada, stratejik konumu, doğal zenginlikleri, elverişli iklimi ve tarım alanlarıyla prehistorik çağlardan itibaren yerleşim görmüştür. Antik dönemde İmbros olarak anılan ada, Osmanlı döneminde İmroz,1970'den itibaren Gökçeada adını alır. Adada bulunan arkeolojik eserler, adanın tarihinin bir rekonstrüksiyonunun oluşturulmasında yardımcı olurken; erken dönemlerinden itibaren varlıkları saptanan kilise yapıları, Hıristiyanlık dönemine ilişkin bilgiler sunmaktadır. İstanbul'un fethine kadar Bizans imparatorluğu sınırları içerisinde ye alan Ada, 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet'in başkent İstanbul'u ele geçirmesi ile bölgenin hakimiyeti Osmanlı imparatorluğuna geçmiştir. Adada yaşayan Rumlar ibadetlerini Bizans döneminde inşa edilen kiliselerde sürdürmüşlerdir. Ancak bunların bir kısmı tahrip olmuş ve Osmanlı yönetiminin belirlediği sınırlar çerçevesinde onarılmıştır. 18.y.y.'da Fransız İhtilali ile yayılan milliyetçilik akımının etkilerini önlemek isteyen Osmanlı İmparatorluğu Müslüman olmayan topluluklara geniş haklar tanımaya başlamış, 18. y.y.'ın başlarında yeni kilise kurmaları serbest bırakılan Rumlar, yerleşim yerlerinde hızlı bir inşaat faaliyetine girişmişlerdir. İnceleme de, Gökçeada'da 18. ve 20. yy arasında inşa edilen bu Rum yapıları ele alınmıştır. Merkez (Panagia), Yeni Mahalle (Evlambio), ve Tepeköy (Agridya), Dereköy (Sinudi), Zeytinli (Ayii Theodori), Kaleköy (Kastro) ve Eskibademli (Gliki) köylerinde yer alan, 8 kilise Bizans geçmişiyle birlikte değerlendirilmiştir. Yapılar farklı bir plan tipi ortaya çıkarmazken, içerisindeki ikonalar ile zengin bir resim programı sunmaktadır. Kiliseler her ne kadar Hıristiyan dini mimarisi örnekleri olsalar da dönemin üslubundan bağımsız kalmamışlardır. Plan itibariyle ve bünyesinde yer alan devşirme malzemelerle Bizans geçmişini ortaya koyarken, bezeme anlayışı olarak, hem Bizans resim sanatının hem de Osmanlı mimarisindeki geç devir üslupların özelliklerini yansıtan yapılar olmuşlardır. Anahtar Kelimeler: Gökçeada; Mimari; Bizans; Rumlar; Kilise; İkona.

Gökçeada, located in the northeast of the Aegean Sea had been populated from prehistoric eras due to its strategic position, natural wealth, favorable climate and cultivated areas. Named as Imbros in the ancient era, the island was called İmroz in Ottoman Period and Gökçeada after 1970. Archeologic assets in the island helped reconstruction of the island, while the churches dating back to early eras present information about the Christian era in the island. It was ruled by the Byzantians until the conquest of İstanbul in 1453. And after that Greek population in the island continued their religious duties in the churches of Byzantian era some of which were destroyed in time and rebuilt during Ottoman period. In 18 th century, in an attempt to avoid the effects of naturalistic movement that arose with the French Revolution, Ottoman Empire accorded rights to non-muslim population and thus the Greek population launched a great construction activity. In our research, Greek buldings between 17 th and 20 th century were listed. Eight churches located in various villages as Merkez (Panayia), Yeni Mahalle (Evlambio), Tepeköy (Agridya), Dereköy (Sinudi), Zeytinli (Ayii Theodori), Kaleköy (Kastro) Eskibademli (Gliki) were evaluated within their Byzantian history. These examples do not provide a different plan while the icons inside show a great taste of paintings. The churches are examples of religious architecture, and still resemble the period's style. They present the Byzantine style with their plans and the use od spoilas in architectural sense. As for their embellishments, they provide Byzantine painting style together with Ottoman late era style. Key Words: Gökçeada; Architecture; Byzantine; Greek; Church; İcon.