Bizans sanatında güneş sembolleri (Taş eserler üzerinden bir değerlendirme)

Abstract

Antik Çağ kültürlerinde ilahi bir öneme sahip olarak tapınım gören Güneş, Eski Ahit ve İncil'de Tanrı, kral ve peygamberler ile ilişkilendirilmiştir. Pagan inançların dini gerekliliklerinden etkilendikleri bilinen Hristiyan toplumları, İncil metinlerinde geçen anlatıları da özümseyerek Güneş'i, dini figür olarak en üst mertebeye sahip olan İsa ile özdeşleştirmişlerdir. Güneş motifleri, Bizans tasvir sanatında çeşitli eserler üzerindeki farklı sahnelerde karşımıza çıkar. Çalışmamızda bu güneş tasvirlerinin dört grupta değerlendirilebileceği anlaşılmıştır. İlk gruptaki örnekler güneş kişileştirmeleridir. Bu örneklerde kimi zaman ışınlı tacıyla tasvir edilen büstler görülür. Bazı sahnelerde bu büstlerin ışınlı bir madalyon içerisinde gösterilmesi söz konusudur. İkinci grupta çoğu örnekte, çevresinde ışınlar ile tasvir edilmiş olan disk biçimli güneş betimleri yer alır. Üçüncü grup, yalnızca şematik bir ışın tacının yer aldığı örneklerden oluşur. Dördüncü grupta ise özellikle çarmıh sahnelerinde karşılaştığımız rozet motifleri ile gösterilen güneş betimi yer alır. Çarmıh sahnelerinde tespit ettiğimiz bu kullanım, rozet motiflerinin güneş sembolü olarak değerlendirilmesini destekleyen önemli bir veri oluşturmuştur. Güneş sembolü olarak kullanıldığı anlaşılan rozet motifinin tiplerinin tespit edilebilmesi için taş eserler üzerindeki örnekleri seçilerek katalog oluşturulmuştur. Araştırma kapsamında incelenen eserler üzerindeki rozetlerin 7 tipi oluşturduğu tespit edilmiştir. Oluşturulan tipoloji ele alındığında bu tiplerin tümünün, çarmıh sahneleri üzerinde de yer aldığı anlaşılmıştır. Belirlenen rozet tiplerinin Erken, Orta ve Geç Bizans Dönemleri boyunca görülme sıklığında değişkenlikler olduğu tespit edilmiş, eser türlerine göre dağılımının değerlendirmesi yapılarak işaret edebileceği sembolik anlam üzerinde durulmuştur.

Sun, being worshiped with a divine significance in the ancient cultures, has been associated with the God, the king and the prophets in the Old Testament and Bible. Cristian societies which are known to be influenced by the religious necessities of the pagan believes, have absorbed the narratives in the Gospel texts and identified the Sun with Jesus, who has the highest rank as a religious figure. The Sun motifs appear in different scenes in various artifacts of the Byzantine depiction art. It is understood in our study that, these sun depictions can be categorized in four different groups. The examples in the first group are solar personifications. In these examples, sometimes busts depicted with a radiant crown can be seen. In some scenes, the busts are shown inside of a luminous medallion. The second group includes disc forms in which the most of the examples are sun images with rays around them. The third group only consists of examples with only a schematic radiant crown. In the fourth group, the sun depiction which is shown with rosette motifs that we encounter especially in the crucifixion scenes takes part. This usage that we have identified in the crucifixion scenes, has formed an important data, supporting the evaluation of rosette motifs as a sun symbol. The catalog has been created by selecting the examples on the stone works to identify the types of rosette patterns, which is apparently used as a solar symbol. It has been determined that the rosettes on the artifacts that were studied within the extent of the research constitutes seven different types. When the created typology is considered, it is understood that, all of these types are also on the crucifixion scenes. It is ascertained that the rate of incidence of the identified rosette types vary between Early, Middle and Late Byzantine periods, and by evaluating it's distribution according to the artifact types the symbolic meaning it can indicate is dwelt on.