Serahsî'nin fıkıh usûlünde Debûsî'den farklı yönlerinin tespit ve tahlili

Abstract

Bu tezde Hanefî fıkıh usulünün klasik eserlerinden Debûsî'nin Takvîmu'l-edille adlı eseri ile Serahsî'nin Usûl'ü karşılaştırılmış, Serahsî'nin Debûsî'den usul yazımında ayrıldığı hususlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Tezimiz giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. İlk bölümde yazarların hayatları, hocaları, talebeleri ve eserleri ele alınmış, ikinci bölümde ise Serahsî'nin usûlde gerek konuları sıralama, isimlendirme ve diğer şeklî yönlerden gerekse savunulan ve benimsenen görüşler bakımından Debûsî'den ayrıldığı hususlar incelenmiştir. Bu çalışmada iki fıkıh usûlü eserini temel alıp inceleyerek zaman içerisinde Hanefî usûl anlayışında yaşanan gelişimi ve değişimi tespit edip bu konuya ışık tutma gayesi güdülmüştür. Aralarında büyük benzerlikler bulunan iki eser arasındaki farklılıkların sınırlı sayıda olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılıkların büyük çoğunluğu sadece şekil açısından farklılık iken önemli sayılabilecek kısımlar da vardır. Genel olarak birbirini tamamlayan bu iki eserin büyük oranda benzer fikrî altyapının ürünü olduğu kabul edilebilir. Serahsî'nin eserinin Takvîmu'l-Edille'nin bir şerhi olduğunu söylemek mümkündür. Karşılıklı okumalar sırasında da bunu destekleyecek bazı unsurlara rastlanmıştır.

In this thesis, Dabūsī's Taqwīm al-adillah, which is one of the classical works of Ḥanafī legal methodology, is compared with Sarakhsī's "Uṣūl", and the points that Sarakhsī differed from Dabūsī in writing method is attempt to be determined. Our thesis consists of introduction, two parts and conclusion. In the first part, the lives, teachers, students and works of the authors are discussed, and in the second part, the issues that al-Sarakhsī differed from Dabūsī in terms of both the ordering, naming and other formal aspects of the subjects in "Uṣūl" and the views defended and adopted are examined. This study aimed to throw light upon this issue by determining the change and progress in the understanding of Ḥanafī method over time by examining two works of legal methodology as a basis. It has been determined that the differences between the two works, which have considerable resemblance between them is limited availability. The majority of these differences are in terms of form, but some of them are important differences. In general, it can be accepted that these two works, which complement each other, are the products of a largely similar intellectual basis. It is possible to say that al-Sarakhsī's work is an paraphrase of Taqwīm al-adillah. During the reciprocal readings, some ingredients are found to support that.