İştip'te Âyanlık: Nazırzâde Ailesi

Abstract

Doğu ve Batı arasında uzanan Rumeli toprakları, tarihte stratejik konumu itibari ile ön plana çıkmış ve tarihsel süreçte pek çok istila ve egemenlik mücadelesine sahne olmuştur. Bu sebeple bünyesinde pek çok etnik ve dinsel unsura ev sahipliği yapmıştır. Bu durum Rumeli'yi bir kültür ve medeniyet mozaiğine dönüştürmüştür. Eski yerleşim merkezlerinden biri olan İştip, 1382 yılında Osmanlı egemenliğine girmiştir. Osmanlı Devleti, Rumeli'de fethettiği topraklarda hâkimiyetini sağlamlaştırmak için tımar sistemini kullanmıştır. Toprağın denetimi konusu devlet ve özel kesimler arasında sürekli bir mücadeleye dönüşmüştür. Osmanlı toplum hayatı içerisinde denge unsuru olarak görülen âyanlar, elde ettiği avantajlar sayesinde giderek zenginleşmeye ve güçlenmeye başlamıştır. Böylece Osmanlı Devleti'nin hâkim olduğu bölgelerde zaman içinde yerel güçler, toplumda ileri gelenler, önemli aileler ve hanedanlar ortaya çıkmıştır. Bu tez çalışmasında İştip şehrinin varlıklı ailelerinden olan Nazırzâdeler incelenmiştir. Nazırzâde Ailesi, 18. yüzyıl ortalarından itibaren İştip'te önemli bir âyan ailesi olarak zuhur etmiştir. Aile durumunu Tanzimat sonrasında da muhafaza etmiştir. Tez çalışmamızda, Nazırzâde Ailesi'nin nasıl güçlendiği, önemli aile üyelerinin kimler olduğu, nasıl ortaya çıktıkları, servetlerinin kaynağı ve büyüklüğü sorularına cevap aranmıştır. Ayrıca Nazırzâde Ailesi'nin İştip bölgesindeki âyanlık faaliyetleri, merkezi otorite ve çevreleri ile olan ilişkileri, çiftlikleşme süreci, askeri, idari ve sosyal konularda üstlendiği görevler, Osmanlı ve Balkan coğrafyasındaki etkinliği üzerinde durulmuştur. Bunun yanı sıra, zengin çiftliklere sahip olan ailenin bölgedeki etkinliği, Nazırzâdelerin rakipleriyle ve devletle olan ilişkileri, mütevazi bir kasaba âyanının Rumeli âyanları içindeki yeri gibi konular ele alınmıştır. Bu bağlamda Nazırzâde Mehmed Ağa, Ahmed Ağa, Kör Ahmed Ağa, Ali Ağa'nın âyanlık faaliyetleri yakından incelenmiştir. Ayrıca, Nazırzâde Ailesi'nin, Osmanlı İştip'inde bıraktığı izler gözden geçirilmiştir.

The Rumelia, which stretches between the East and the West, has come to the forefront in history due to its strategic location and has witnessed many invasions and sovereignty struggles in the historical process. For this reason, Rumelian lands hava hosted many ethnic and religious elements. This transformed Rumelia into a mosaic of culture and civilization. Shtip, one of the oldest settlement centers, came under Ottoman rule in 1382. The Ottoman Empire used the timar system to consolidate its sovereignty in the lands it conquered in Rumelia. The issue of control of the land turned into a constant struggle between the state and private sectors. The ayans (notables), who were seen as an element of balance in Ottoman social life, began to grow richer and more powerful thanks to the advantages they gained. Thus, over time, local powers, social elites, and important families and dynasties emerged in the regions dominated by the Ottoman Empire. In the study, the Nazırzâdes, one of the wealthy families of the city of Shtip, were examined. The Nazırzâde Family emerged as an important notable family in Shtip in the middle of the 18th century. The family maintained its status even after the Tanzimat. This thesis seeks to answer the questions of how the Nazırzâde family became powerful, who the important family members were, how they came into existence, the source and size of their wealth. In addition, the activities of the Nazırzâde Family in the region of Shtip, their relations with the central authority and the other districts, the process of farming, the duties they assumed in military, administrative and social matters, and their influence in the Ottoman and Balkan geography were examined. Besides, issues such as the influence of the family with rich farms in the region, the relations of the Nazırzâdes with the state and their rivals, and the place of a modest town ayan among the notables of Rumelia were discussed. In this context, the notable activities of Nazırzâde Mehmed Aga, Ahmed Aga, Kör Ahmed Aga and Ali Aga were closely examined. The traces left by the Nazırzade Family in Ottoman Shtip were also analyzed.