Geleneksel ekolojik bilgi ve folklor ilişkisi: Afyonkarahisar örneği

Abstract

Yaşamın ilk basamaklarında hayatta kalma mücadelesi veren ilkel insanlar, çevrelerinde gördükleri diğer canlılardan fiziksel anlamda çok daha avantajsız bir konumda yer almışlardır. Söz konusu dönemde doğa karşısında savunmasız, çaresiz ve yalnız bir şekilde hayata tutunmaya çalışan insan toplulukları, ihtiyaçlarını giderme noktasında edinmek zorunda oldukları temel kaynakları, saygı, minnet ve korku duyguları çerçevesinde yaklaşabildikleri ve kutsal olarak addettikleri yine doğanın kendisinden sağlamışlardır. İnsanlar doğadan elde ettikleri kaynakları, kolektif aklın bilgi ve tecrübesiyle birleştirerek kültür adı verilen insana özgü, maddi ve manevi üretimler meydana getirmişlerdir. Doğa ile çok yakın ilişkiler geliştiren topluluklar tarafından, birtakım deneysel bilgiler sonucunda üretilen geleneksel ekolojik bilgi üretimleri de kültüre ait oluşumlardan sayılmaktadır. İnsan-doğa eşitliği paradigmasında meydana getirilen ve ekolojik sürdürülebilirlik temelinde hayat bulan geleneksel ekolojik bilgiye yönelik üretimler, kültürel bellek vasıtasıyla nesilden nesle aktarılarak günümüze kadar ulaşmışlardır. İlkel insanların hayatta kalmalarına imkân sağlamasına rağmen günümüzün çağdaş insanlarının doğaya olan bakış açılarının olumsuz yönde şekil almasından dolayı unutulmaya başlanan geleneksel ekolojik bilgi belleğinin, modern çağın açmazlarından olan ekolojik krizlere karşı da bünyesinde çözüm önerileri taşımasından dolayı kayıt altına alınması, üzerinde bilimsel çalışmalar yapılması ve nesiller arası aktarımının sağlanması önem arz etmektedir. Bu noktada çalışmada; zengin kültürel oluşumlara sahip olan Afyonkarahisar'ın folkloru içerisinde gömülü olarak yer alan geleneksel ekolojik bilgi belleğine yönelik üretimlerinin; ne olduğu, günümüzde ne şekilde yaşatıldığı, değişim ve dönüşümleriyle birlikte gelecek nesillere nasıl aktarıldığı ve toplumsal hayatta ne tür işlevleri yerine getirdiği sorularına yanıtlar aranacaktır.

Primitive people, who had struggled for surviving in the first steps of life, fell physically into a more unadvantageous position than other living creatures which people saw. Tried to hold onto the life against the nature vulnerably, helplessly and isolatedly during the said period, human communities provided primary sources which they had to obtain about fulfilling their needs, again from the nature that they could approach within the scope of feelings of respect, gratitute and fear and that they regarded as sacred. Human beings generated human-specific material and moral (nonmaterial) productions, called as culture, by combining sources which they obtained from the nature with knowledge and experience of collective memory (mind). Also productions of traditional ecologic knowledge, generated (produced) by communities that developed very close relationships with the nature as a result of some experimental knowledge, are considered as formations belonging to culture. Productions of traditional ecologic knowledge, generated in paradigm of equality human-nature, and which came to life based on ecologic sustainability, have reached the present day by transferring from generation to generation through cultural memory. It is of importance that memory of traditional ecologic knowledge should be recorded due to memory of traditional ecologic knowledge (which has begun to be forgotten because of the fact that contemporary peoples' point(s) of view to nature took a negative form/shape although the nature enabled primitive people to survive) also contains solution proposals (offers) against ecologic crises, one of dilemmas of modern age; scientific studies should be carried out on it; and that transfer from generation to generation should be provided. At this point, in the study, we will seek answers to questions "what are they?", "how are they sustaining at the present day?", "how are they transferred to next generations together with change and transformation?", and "what kinds of functions are they performing in social life", of productions of memory of traditional ecologic knowledge, embedded within folklore of Afyonkarahisar with rich cultural formations.