Ayasofya ikonografyasının tarih ve din ekseninde okunması: İstanbul Ayasofya'sı

Abstract

Geçmişten günümüze inanç tarihi incelendiğinde insanların varoluşundan itibaren bir veya birden çok fizik ve tarih üstü varlığa inanma ihtiyacının ve içgüdüsünün olduğunu söylemek mümkündür. Her inanç genelde mekânı, özelde kendi kutsal uzamını farklı fenomenolojik unsurlar ile inşa eder. Bu araştırmanın tezi de—buna bağlı olarak— mabet, dinin kutsal tasavvurunun "öz" kodlarını "görüngü" olarak ifşa eden mekânsal yapılardır. İstanbul Ayasofya'sı da kutsalın bütünlük ve tümlük anlayışının mekâna tahvil edildiği yerdir. Kolektif bilincin kutsal tasavvurundaki "öz" kodlarının "fenomenleşmesi" olarak ele alabileceğimiz İstanbul Ayasofya'sının hem tarihi panoraması (inşa nedeni, tarihsel arka planı, tarihi süreçlere etkisi, vb.), hem de dini çerçevesi (kutsalın tezahürleri olarak fresk, mozaikler, elemanlar, vs.) bu çalışmada ortaya konulmaya çalışılacaktır. Buna "ikonografik hermenötik" demek yerinde olacaktır. Bu, tarihi objenin hem kendi inşa edildiği / kendisine eklendiği dönemin, hem de "yeniden yorumlandığı" devrin sosyo-kültürel ve sosyo-teolojik unsurlarını deşifre eder. Doğu Roma İmparatorluğu döneminde kilise olarak inşa edilen mabedin Osmanlı ile camiye tahvili aslında kutsalın da dönüşüm macerasına şahitlik etmektedir. Bununla birlikte bu çalışma kilise dönemindeki ikonografyanın "yorumlanması" esasına odaklanır. Hıristiyan ikonografyasının en temel unsurlarını ihtiva eden İstanbul Ayasofya'sı adeta Hz. İsa'yı Hz. Meryem'in kutsal "kraliçe tahtı" ile dünyevî mekânın merkezinde konumlandırmak ister.

When the history of creeds from the past to the present is examined, it is possible to claim that human being has the need and the instinct to believe in one or more physical and prehistoric beings since its existence on earth. Each faith usually builds its own space, in particular its own sacred space, with different phenomenological elements. The thesis of this study is—thence, accordingly— that temple is a spatial structure that discloses the "quintessential" codes of the sacred in the forms of "appearances". The Hagia Sophia of Istanbul is also the place where the understanding of the integrity and wholeness of the holy one is attached to the place. Both the historical panorama of Istanbul Hagia Sophia, which we can consider as a "phenomenalization" of the "essence" codes in the sacred conception of collective consciousness (the reason for its construction, its historical background, its impact on historical processes, etc.), as well as the religious framework (frescoes, mosaics, elements as manifestations of the holy, etc.) in this study, it will be tried to be revealed. It would be appropriate to call it "iconographic hermeneutics". This deciphers both the socio-cultural and socio-theological elements of the period when the historical object was built / added to it on its own, and the period when it was "reinterpreted". Built as the biggest patriarchal cathedral of the imperial capital of Constantinople during the Eastern Roman Empire, then transformed to mosque with the conquest of the Ottoman State, the "sacred temple" actually—it would seem—testifies to the conversionary adventure of the sacred space. Nevertheless, this work focuses on the basis of the "interpretation" of iconography in the church period of the temple. The Hagia Sophia of Istanbul, which contains some of the most basic elements of Christian iconography, seemingly relocates Jesus the Messiah with the sacred "throne of the Virgin Mary" in the core of the earthly space.