Karadağ isyanları ve Osmanlı hâkimiyetinin çözülme süreci (1697-1830)

Abstract

Karadağ, 1479-1496 yıllarında Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Osmanlı kaynaklarında Karadağ olarak tanımlanan bölge, modern Karadağ'ın küçük bir kısmını kapsayan Zeta Bölgesi'ndeki (Eski Karadağ) Katun, Reka, Lyeşan ve Çerniça nahiyelerinden oluşmaktadır. Osmanlı Devleti, Karadağ'ın geleneksel kabile yapısına dokunmamıştır. Çernoyeviç Hanedanı'nın ortadan kaldırılmasından sonra kabile reisleri Çetine Vladikası'nın başkanlığında kabileler üstü bir yönetim anlayışı benimsemişlerdir. Vladikalar 1516'dan 1697'ye kadar kabilelerin seçimiyle başa gelmişlerdir. Osmanlı Devleti vergi odaklı gevşek bir politika izleyerek Karadağ'ın iç yönetimine karışmamıştır. 1697'de vladika seçilen I. Danilo, Vladikalığı Petroviç Hanedanlığı'na dönüştürmüştür. Literatürde, Osmanlı Devleti'nin, Karadağ'da güçlü bir idarî-malî sistem kuramadığı ve tımar sistemini uygulayamadığı görüşü yaygındır. Karadağ'da dağlık bölgelerle tarıma elverişli yerler arasında farklı idare ve vergi politikası uygulanmıştır. Ancak, bu durum sadece Eski Karadağ Bölgesi'ne mahsustur. Karadağ'ın kontrolü zor, üretimi zayıf, sarp ve dağlık bir bölge olması, sık sık vergi isyanlarına yol açmıştır. Özellikle 17. ve 18. yüzyıllarda Karadağ'da güç kullanmadan düzenli vergi toplamak adeta mümkün olmamıştır. Karadağ 16. ve 17. yüzyıllarda Venedik ile ittifak yaparak Osmanlı hâkimiyetinden çıkmanın yollarını aramıştır. 1711'de Rus Çarı Petro ile Vladika I. Danilo arasında Osmanlı Devleti'ne karşı yapılan ittifaktan sonra Karadağ daimî olarak Rusya'nın himayesine sığınmıştır. Osmanlı Devleti, Karadağ isyanlarını Bosna valileri, Hersek ve İskenderiye mutasarrıfları vasıtasıyla bastırmaya çalışmıştır. 1796'da İskenderiye Mutasarrıfı Buşatlı Mahmud Paşa'nın mağlup edilmesinden sonra Brda Bölgesi'ndeki Belopavlik ve Piper nahiyeleri fiilen Karadağ ile birleşmiştir. Vladika I. Petar döneminde (1784-1830) Karadağ devletleşme sürecine girmiş, Rusya ile müttefik olarak Fransa'ya karşı savaşmış ve Osmanlı Devleti'ne karşı sınırlarını genişletmiştir. 1852'de prenslik ilan eden Karadağ, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra bağımsızlığını kazanmıştır.

Montenegro came under Ottoman rule in 1479-1496. The region defined as Montenegro in Ottoman sources covered a small part of Modern Montenegro and consisted of Katunska, Riječka, Lješanska and Crmnička sub-districts in Zeta Region (Old Montenegro). The Ottoman State let alone the tribal structure in the region. After the abolition of the Crnojević Dynasty, the tribal chieftains adopted a supra-tribal management under the presidency of the Cetinje Vladika (bishop). Vladikas were elected by the tribes from 1516 to 1697. The Ottoman Empire did not interfere in the internal administration of Montenegro by following a loose tax-oriented policy. Danilo I, who was elected Vladika in 1697, established the Petrovic Dynasty in Montenegro. There is a widespread view in the literature that the Ottoman Empire was unable to establish a strong administrative-fiscal system in Montenegro and that the timar system was not implemented. In Montenegro, the Ottoman Empire applied different administrative and taxation policies between the mountainous regions and cultivated areas. However, this situation was specific only to the Old Montenegro region. The fact that Montenegro was a steep and mountainous region with low production and difficult to control, led to frequent tax revolts. Especially in the 17th and 18th centuries, it was almost impossible to collect regular taxes in Montenegro without using force. In the 16th and 17th centuries, Montenegro sought ways to get rid of Ottoman rule by allying with Venice. After the alliance between Russian Tsar Peter the Great and Vladika Danilo I against the Ottoman Empire in 1711, Montenegro permanently took refuge under the protection of Russia. The Ottoman Empire tried to suppress the Montenegrin rebellions through the governors of Bosnia and the mutasarrifs of Herzegovina and Shkodra. In 1796, after the defeat of Mahmud Pasha Bushati, the Mutasarrif of Shokdra, the sub-districts of Belopavlik and Piper in the Brda Region were de facto united with Montenegro. During the reign of Vladika Petar I (1784-1830), Montenegro entered the statehood process, fought against France in alliance with Russia and expanded its borders against the Ottoman Empire gradually. Montenegro, which declared principality in 1852, gained its independence after the Ottoman-Russian War of 1877-1878.