Ekonomik krizlerde sosyal harcamalar: Türkiye üzerine 1990 sonrası makroekonometrik bir analiz

Abstract

Ekonomik kriz yılları makroekonomik göstergelerin hızla bozulduğu, bozulmaların ise etkisini pek çok alanda gösterdiği dönemlerdir. Bu dönemlerde hükûmetler ekonomide yaşanan aksaklıkların giderilmesine yönelik çok çeşitli mali araçlar kullanırlar. Buna odaklanırken de genellikle ekonomik göstergelere yoğunlaşırlar. Oysa bu dönemde yaşanan krizden asıl etkilen bizzat toplumun kendisidir. Çünkü artan işsizlik, enflasyon ve buna bağlı olarak yoksulluğun ve gelir eşitsizliğinin yükselmesi beraberinde sosyoekonomik yapıda bozulmaları getirmektedir. Bu da kriz dönemlerinde ekonomideki bozulmalara paralel sosyal yapıda bozulmaları ortaya çıkarmaktadır. Bu bozulmaların giderilmesinde hükûmetin kullanabileceği mali araçların başında ise sosyal harcamalar gelmektedir. Sosyal harcamalar bütçe içinde olağan dönemde dahi önemli bir yere sahipken kriz gibi olağanüstü dönemlerde daha da önemli hale gelmektedir. Kriz dönemleri genellikle orta gelirli kesimin fakirleştiği, alt gelirli kesimin ise sosyal yardım ve ödeneklere daha muhtaç hale geldiği dönemleri temsil etmektedir. Bu sebeple de kriz dönemlerinde, yoksullaşan halkın insan onuruna yaraşır bir hayat sürmesi için devletin sosyal devlet olma gerekliliğini yerine getirmesi gerekmektedir. Bundan dolayı, sosyal harcamaların artması önem arz etmektedir. Bu amaçla bu tez çalışmasında, ekonomik kriz dönemlerinde sosyal harcamalarda meydana gelen değişim ve bu değişimin Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla, enflasyon ve işsizlik üzerindeki etkileri hem yazın taraması hem de ampirik bir çalışma ile araştırılmıştır. Ampirik kısımda Kesirli Frekanslı Fourier Otoregresif Gecikmesi Dağıtılmış eşbütünleşme testi kullanılmıştır. Test için 1983-2021 yıllarına ait sosyal harcama, ekonomik büyüme, işsizlik ve enflasyon verileri esas alınmıştır. Analizin bulgularına göre kriz dönemlerinde sosyal harcamaların ekonomik büyüme ve işsizliği istatistiki olarak anlamlı ve pozitif, enflasyonu ise istatistiki olarak anlamlı ve negatif etkilediği tespit edilmiştir.

The years of economic crisis are periods when macroeconomic indicators deteriorate rapidly, and the effects of deterioration in many areas. In these periods, governments use a wide variety of fiscal instruments to eliminate the disruptions in the economy. While focusing on this, they usually focus on economic indicators. However, it is the society itself that is really affected by the crisis in this period. Because increasing unemployment, inflation, and accordingly the increase in poverty and income inequality brings along deterioration in the socioeconomic structure. This reveals the deterioration in the social structure in parallel with the deterioration in the economy during the crisis periods. Social expenditures are at the forefront of the fiscal instruments that the government can use to eliminate these deteriorations. While social expenditures have an important place in the budget even in the ordinary period, it becomes even more important in extraordinary periods such as the crisis. Crisis periods generally represent the periods when the middle-income group becomes poorer, and the lower-income group becomes more in need of social assistance and allowances. For this reason, in times of crisis, the state must fulfill the requirement of being a social state in order for the impoverished people to lead a life worthy of human dignity. Therefore, it is important that social expenditures increase. For this purpose, in this thesis study, the change in social expenditures during the economic crisis and the effects of this change on Gross Domestic Product, inflation and unemployment were investigated by both a literature review and an empirical study. In the empirical part, Fractional Frequency Fourier Autoregressive Distributed Lag cointegration test was used. Social expenditure, economic growth, unemployment, and inflation data for the years 1983-2021 were used for the test. According to the findings of the analysis, it has been determined that social expenditures affect economic growth and unemployment statistically significantly and positively, while inflation is statistically significant and negative.