Gelibolu tarihi alanında bulunan yerli ve yabancı anma mekanlarının peyzaj mimarlığı açısından incelenmesi

Abstract

Çanakkale Muharebeleri'nde şehit düşen binlerce Türk askeri zorlu şartlar altında defnedilmiştir. Günümüze kadar ulaşmış olan gerçek şüheda kabristanlarının, şehitliklerin bir kısmı ihya edilmiş, koruma altına alınmış ve mekânsal düzenlemeleri yapılmıştır. Bu alanlarda, muharebe dönemini anlatan mimari sanat eserlerinin (heykel, anıt, kitabe, siper, rölyef vb.) mekânsal düzenlemelere dahil edilmesi sonucunda bu alanlar anma mekanlarına dönüşmüştür. İtilaf Devletleri adına savaşan yabancı kuvvet askerleri de Gelibolu Yarımadası'nda can vermiş ve defin işlemleri yapılmıştır. Defnedilen yabancı askerlerin bulundukları bölgeler koruma altına alınarak mezarlıklar oluşturulmuş, anma mekânı halini almıştır. Savaş alanlarının yaşandığı bu bölgede oluşturulan yerli ve yabancı anma mekanları düzenlemelerinin ortak amacı; savaşan askerlerin hatıralarını korumak, askerleri onurlandırmak, hatırlatmak ve gelecek kuşaklara aktarmaktır. Her millet toprak altında yatan askerleri adına toprak üstünde bu duyguları yaşatmak amacıyla düzenlemeler yapmıştır. Yerli ve yabancı anma mekanları olarak nitelendirilen bu alanların mekânsal düzenlemeleri peyzaj mimarlığı disiplinince incelenmiştir. Muharebeler sonucunda oluşan şehitlikler ve mezarlıklar anma mekanlarına dönüştürülmüş, ihyası, inşası ve bakımı her milletin kendi sorumluluğu altına bırakılmıştır. Milletler, anma mekanlarını oluştururken kendi dini, milli ve ulusal tasarım kriterleri doğrultusunda planlamalar ve uygulamalar yapmışlardır. Yerli ve yabancı anma mekanlarının oluşumunun; tarihsel süreçleri, tasarım kriterleri ve yapım teknikleri farklılık göstermektedir. Anma mekanlarının; tasarım gerekçeleri, ihya ve inşasının başlangıç-bitiş süreci, inşa eden kurum ve kuruluşları, tasarlayanı, tasarımlardaki değişiklikleri, milli-dini sembol kullanımı, sınırlandırma şekilleri, mekanların diğer alanlar ile kurgulanması, ziyaretçilere yönelik düzenlemeleri, tasarımların somut/soyut yönü ve kişilere yönelik düzenlemeleri gibi özelliklerine göre farklılıklar gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Özellikle Türk askerleri adına yapılması planlanan yeni anma mekânı düzenlemelerine ışık tutacak tasarım kriterleri ortaya konulmuştur.

Thousands of Turkish soldiers who were martyred in the Battle of Canakkale were buried under difficult conditions. As a result of the inclusion of architectural works of art describing the war period in these areas where the war took place, these areas have turned into places of memeorial spaces. Foreign soldiers who fought on behalf of the Entente Powers also died on the Gallipoli Peninsula and burials were carried out. The areas where the foreign soldiers were buried were taken under protection and cemeteries were created and became a place of memorial spaces. The common purpose of domestic and foreign memorial spaces arrangements created in this region where the battlefields are experienced; to preserve the memories of the soldiers who fought, to honor the soldiers, to remind them and to pass them on to future generations. Every nation has made arrangements in order to keep these feelings alive on behalf of their soldiers lying under the ground. The spatial arrangements of these areas, which are described as domestic and foreign memorial places, have been examined by the discipline of landscape architecture. Martyrdoms and cemeteries formed as a result of the Gallipoli War have been transformed into memorial spaces, and their restoration, construction and maintenance has been left under the responsibility of each nation. Nations have made plans and practices in line with their own religious, national and national design criteria while creating memorial places. The formation of domestic and foreign memorial places; historical processes, design criteria and construction techniques differed, and memorial spaces were formed independently of each other. The memorial spaces in the study area; the reasons for the design, the beginning-finish process of the revival and construction, the institutions and organizations that revive and build, the designer and the implementer, the changes in the designs over time, the use of national-religious symbols, the forms of delimitation, the construction of the spaces with other areas, the arrangements for the visitors, the concrete/ It has been concluded that it differs according to its features such as its abstract aspect and personal arrangements. In particular, the design criteria that will shed light on the new memorial site arrangements planned to be made on behalf of Turkish soldiers have been put forward.