Anadolu'da çekirge istilâları ve sosyo-ekonomik etkileri (1850-1915)

Abstract

Toplumların yaşamını önemli anlamda etkileyen kıtlıkların ortaya çıkmasında yönetim, ulaşım, fiyat dalgalanmaları gibi faktörlerin etkisinin yanı sıra doğal afetlerin etkisi oldukça fazladır. Özellikle tarımsal ürünlerin verimliliğine göre değişkenlik gösteren bir malî yapıya sahip devletlerde bu durumun ehemmiyeti had safhadadır. Osmanlı Türkçesinde kıtlık ve pahalılık anlamlarına gelen kaht ü galâ sözcüklerinin kalıp haline gelerek dile yerleşmesi de bu sebeple tesadüfi değildir. Malî tahribatı ağır basan bir doğal afet olan çekirge istilâları da Anadolu'da 1850-1915 yılları arasında ciddi şekilde etkili olmuştur. Osmanlı Devleti, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren çekirge istilâlarının yaşandığı bölgelerde itlaf çalışmaları kapsamında bazı uygulamalara başvurmuştur. Çekirgelerin belirli ücret karşılığı toplatılması, zor durumda kalan ahaliden vergi alınmaması ve ahaliye maddi olarak yardım edilmesi bunlardan bazılarıdır. Ahalinin gücünün yetmediği zaman ise devreye merkezden gönderilen amele taburları girmektedir. Ayrıca yurt dışından alanında uzman kişiler ve malzemeler getirtilerek dönemin modern mücadele yöntemleri de takip edilmiştir. Tüm çabalara rağmen istilânın boyutunun ciddi seviyelere ulaştığı yerlerde göç gibi sonuçlara rastlanmıştır. Ekonomik olarak zarar gören çiftçinin kaybının karşılanması için Ziraat Bankası devreye girerek tahsis edilen krediler ile üretici malî açıdan desteklenmiştir. Bu çalışmada Anadolu'da bilhassa Aydın ve Diyarbakır vilayetlerinde ağırlıklı olarak görülen çekirge istilâlarının 1850-1915 yılları arasındaki sosyo-ekonomik etkisi, Osmanlı Arşivi belgeleri, Ziraat Bankası defterleri, dönemin mecmua ve gazeteleri, çıkarılan kanunlar ve bütçe kayıtlarından yararlanılarak çalışılmıştır.

In addition to the effects of factors such as administration, transportation and price fluctuations in the emergence of famines, which affect the lives of societies, the effect of natural disasters is also quite high. Especially in states with a financial structure that varies according to the productivity of agricultural products, this situation is of extreme importance. For this reason, it is not a coincidence that the words kaht ü galâ, which means scarcity and expensiveness in Ottoman Turkish, became a pattern and began to be used frequently in the language. Grasshopper invasions, a natural disaster with a heavy financial destruction, were also seriously effective in Anatolia between 1850-1915. Since the second half of the 19th century, the Ottoman Empire applied to some practices within the scope of getting rid of grasshoppers in the regions where grasshopper invasions were experienced. Some of these were collecting grasshoppers in return for a certain fee, not collecting taxes from the people who were in a difficult situation, and helping the people financially. When the financial power of the people was not enough, the labor battalions sent from the center got involved. In addition, the modern fighting methods of the period were followed by bringing experts and materials from abroad. Despite all efforts, results, such as migration, were encountered in places where the size of the invasion reached serious levels. Ziraat Bank stepped in to cover the loss of the economically damaged farmer, and the producer was financially supported with the loans allocated. In this study, the socio-economic effects of the grasshopper invasions between 1850-1915, which was predominantly seen in the provinces of Aydın and Diyarbakır in Anatolia, were investigated by using Ottoman Archive documents, Ziraat Bank bankbooks, magazines and newspapers of the period, laws issued, and budget records.