Ġaysa Höseyĕnov'un hikâyeleri üzerine Başkurt Türkçesi dil incelemesi (İnceleme-metin-dizinler)

Abstract

Başkurdistan toplumunun önemli yazarı, eleştirmeni, dil bilimcisi Gaysa Höseyinov'un Batırzar Ḳıssahı (Öfö 1969), pověstar ve ḫikeyeler olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Bu tezde kitabın ikinci bölümünü oluşturan ḫikeyeler başlığı altındaki ''Yětě Irıv'' (Yedi Soy), ''Ḳarahaḳal Ḫaḳında Hüẕ'' (Karasakal Hakkında Anlatı), ''Batırşanıñ Batşaġa Ḫatı'' (Batırşa'nın Padişaha Mektubu) ve ''Huñġı Tarpan'' (Sonuncu At) olmak üzere dört hikâyesi incelenmeye çalışılmıştır. Bu tez İnceleme, Metin ve Dizin olmak üzere üç bölümden meydana gelmektedir. İnceleme bölümüne geçmeden önce Başkurt Adı, Başkurt Tarihi, Başkurtlarda Din, Başkurt Türkçesi ve Başkurt Edebiyatı hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Gaysa Höseyinov'un hayatını ve bugüne kadar kaleme aldığı eserlerini anlatan biyografisi verilmiştir. İnceleme kısmı Dil İncelemesi başlığı altında Ses Bilgisi ve Biçim Bilgisi olmak üzere değerlendirilmiştir. Metinde geçen sözcüklerde tespit edilen ses olayları örneklendirilerek, ses olayları başlığı altında değerlendirilmiştir. Biçim Bilgisini oluşturan ad, sıfat, zarf, zamir, eylem ve edatların her biri ayrı başlık altında incelenmeye çalışılmıştır. Metin bölümünde hikâyelerin transkripsiyonu yapılmış ve transkripsiyondan sonra metin Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Dizin bölümünde, metinde geçen sözcüklerin yer aldığı genel bir gramatikal dizinin ve Özel Adlar Dizini oluşturulmuştur.

Gaysa Höseyinov who is an important writer, critic and linguist of Bashkortostan society, her book Batırzar Kıssahı is formed by two sections, "pověstar" and "ḫikeyeler". Four stories which form the second part of the book, ''Yětě Irıv'' (Seven Ancestries), ''Ḳarahaḳal Ḫaḳında Hüẕ'' (Narrative about Blackbeard), ''Batırşanıñ Batşaġa Ḫatı'' (Batırşa's letter to the Sultan), Huñġı Tarpan'' ( The Last Horse) were examined in this thesis. The thesis consists of three parts, which are Review, Text and Index. Prior to the Review, the information about Name of Bashkir, History of Bashkirs, Bashkirs and Religion, Bashkir Turkish and Bashkir Literature was given. Subsequently, the biography of Gaysa Höseyinov and information about her work was given. In the Review, under the title of Language Review, there are two parts, Sonics and Morphology. Sound Events in the text are examplified and analyzed in Sound events title. Name, adjective, pronoun, verb and particles were analyzed under seperate titles which compose the Morphology. The transcriptions of the stories were made in the Text, afterwards, the text was transferred to the Turkey's Turkish. A gramatical Index and Proper names Index was composed from the words in the Text under the title of Index.