Şeyhülislâm Zekeriyyâzâde Yahya Efendi'nin (Ö. 1053

Abstract

Zekeriyyâzâde Yahya Efendi, üç ayrı dönem halinde toplamda on sekiz yılı aşan bir süre zarfında, Osmanlı Devleti'nin en önemli makamlarından birisi olan Şeyhülislâmlık görevini başarıyla yürütmüş mümtaz şahsiyetlerdendir. Görev hayatının büyük bir bölümü de devletin yapısını yeniden güçlendiren IV. Murad'ın padişahlık dönemine tekabül etmektedir. Bu makamda bulunduğu süre zarfında dini, hukuki, idari, siyasi ve ictimai konuları ihtiva eden çok sayıda fetvaya imza atmıştır. Bu fetvalarıyla dini ve hukuki yapıya, idari kararlara ve ictimai hayata yön vermiştir. Fetvalarının etkisi sadece yaşadığı dönemle sınırlı kalmamış sonraki çağlara da ulaşmıştır. Zira onun vermiş olduğu fetvalar, Fetâvâ-yı Yahya Efendi adıyla derlenerek bir mecmua haline getirilmiş ve istinsah edilerek sonraki dönemlerde de müracaat kaynağı olarak kullanılmaya devam etmiştir. İşte bu tez Yahya Efendi'ye ait fetvaların ibadetler, aile ve ceza hukukuyla ilgili olanlarını fıkhi açıdan incelemeyi amaçlamıştır. Çalışmamız bir giriş, dört bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş kısmında tezimizin konusu, kapsamı, amacı, önemi, yöntem ve kaynakları hakkında bilgi verildi. Birinci bölümde Yahya Efendi'nin hayatı, eserleri, yaşadığı dönemin hukuki, siyasi ve ictimai yapısı ele alındı. Fıkhın ibâdât, münakehât, muâmelât ve ukûbât şeklindeki dörtlü tasnifi de göz önünde bulundurularak ikinci bölümde ibadet hayatına dair fetvalar, üçüncü bölümde nikâh ve talâk konuları başta olmak üzere aile hayatına dair fetvalar, dördüncü bölümde ise ceza hukukuna dair fetvalar fıkhi açıdan incelenmeye ve değerlendirilmeye çalışıldı. Sonuç kısmında ise çalışmamızdan elde edilen sonuçlar zikredildi. Fetâvâ-yı Yahya Efendi içerisindeki fetvalarda ibadetlere dair meselelerin az, aile, ticaret ve ukûbât konularını içine alan muâmelâta dair meselelerin ise çok olduğu görülür. Fetvalar hayatın içinde yer alır ve hayatta karşılaşılan tüm fıkhi sorulara cevaplar vermeyi ve çözümler üretmeyi amaçlar. Yahya Efendi cevaplar verirken, çözümler üretirken müntesibi bulunduğu ve aynı zamanda devletin resmi mezhebi kabul edilen Hanefî mezhebine daima bağlı kalmıştır. Büyük çoğunlukla mezhep içerisindeki müftâ bih görüşlerle amel etmeyi tercih etmiş, zaman zaman da bu kuralın dışına çıkmıştır. İki görüş arasında kaldığında ise genellikle ihtiyata uygun olanı tercih etmiştir.

Zekeriyyazade Yahya Efendi is one of the outstanding personalities who has successfully carried out the duty of sheikhulislam which is one of the most important offices of the Ottoman Empire, for a period of more than eighteen years in total in three separate periods. A large part of his official life had corresponded to the period of IV Murad's sultanate who re-strengthened the structure of the state. During the time in his office, he had given a large number of fatwas containing religious, legal, administrative, political and intellectual issues. By these fatwas, he had guided the religious and legal structure, administrative decisions and social life. The influence of his fatwas was not limited only to the period he lived in, but also reached subsequent ages because of subsequent periods the fatwas he gave were compiled by the name of "Fatava-yı Yahya Efendi", turned into a journal and continued to be used as a source of application. This thesis has aimed to examine the fatwas of Yahya Efendi that relate to worship, family and criminal law with the point of a fiqh view. Our study consists an introduction, four chapters and a conclusion. In the introduction, has been informed about the subject, scope, purpose, importance, method and resources of our thesis. In the first part, it has been discussed Yahya Efendi's life, works, legal, political and social structure of the period he lived in. Considering the quartet classification of fiqh as worship, munakahat, muâmelât and uqubat, in the second part, fatwas on the life of worship, in the third part, the fatwas on family life, especially marriage and talaq, and in the fourth part, the fatwas on criminal law were tried to be examined and evaluated in terms of fiqh. In the conclusion part, the results obtained from our study are mentioned. In the fatwas in "Fatava-yi Yahya Efendi", it is seen that the issues related to worship are few, while the issues related to the transactions, including family, trade and uqubat, are many. Fatwas take place in life and aim to provide answers and produce solutions to all fiqh questions encountered in life. While giving answers (fatwas) and producing solutions, Yahya Efendi always adhered to the Hanafi sect, and which was also accepted as the official sect of the state. Most of the time, he preferred to act according to the muft? bih views within the madhhab, and sometimes he went outside of this rule. When he was torn between two views, he generally preferred the prudent one.