Edirne Oğulpaşa deresi havzasının coğrafi bilgi sistemleri yöntemleri taşkın risk analizi

Abstract

Çeşitli nedenler sonucu oluşan taşkınlar, dünyada ve ülkemizde sıklıkla meydana gelen en önemli doğal afetlerin başında gelmektedir. Bu doğrultuda afet risk azaltma çalışmaları çerçevesinde duyarlılık haritalarının taşkınların etkilerini en aza indirmek için artan bir biçimde kullanıldığı görülmektedir. Duyarlılık haritalarının oluşturulmasında Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tabanlı yöntemler sıklıkla kullanılmaktadır. Bu çalışmada farklı zamanlarda can ve mal kayıplarına sebebiyet veren taşkınların yaşandığı Oğulpaşa Deresi havzasında yaşanması muhtemel taşkınların risk analizi yapılarak çalışma alanı içerisinde taşkına duyarlı alanların belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada taşkın duyarlılığın haritalandırılmasında 8 farklı ölçüt (yağış, eğim, yükseklik, arazi kullanımı, litoloji, büyük toprak grupları, bakı, akarsulara uzaklık) belirlenmiştir. Çalışmada farklı kaynaklardan elde edilen verilerden yararlanılmış ve yöntem olarak CBS tabanlı Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinden Analitik Hiyerarşi Yöntemi (AHY) seçilmiştir. Ölçütlerin birbirlerine göre kendi içerisinde etki değerleri ve ağırlık oranları belirlenmiştir. Ortaya çıkan katsayılar tekrar sınıflandırılıp CBS tabanlı ArcGIS yazılımı kullanılarak taşkın duyarlılık haritası elde edilmiştir. Taşkın duyarlılık haritası beş sınıfa ayrılmış olup çok yüksek, yüksek, orta, düşük, çok düşük şeklinde belirlenmiştir. Duyarlılık sınıflarına göre çalışma alanının taşkın riski açısından %,8,79'si çok yüksek, %14,17'si yüksek duyarlılıkta olduğu görülmüştür. Çalışma sahasının özellikle güney kısmında yer alan ve köy yerleşim alanlarının içerisinden bulunduğu alanlar yüksek ve çok yüksek taşkın duyarlılığına sahip olduğu ortaya çıkarılmıştır. Elde edilen duyarlılık haritası geçmiş afet verileri ile kıyaslanmış ve çalışmanın doğruluğu test edilmiştir. Sonuçta CBS tabanlı AHY'nin duyarlılık haritalarının üretilmesine, risk azaltma çalışmalarında kullanılabilir olduğuna ve karar vericilere yardımcı olabileceği görülmüştür.

Floods caused by various reasons are one of the most important natural disasters that frequently occur in the world and in our country. In this direction, it is seen that susceptibility maps are increasingly used to minimize the effects of floods within the framework of disaster risk reduction studies. Geographic Information Systems (GIS)-based methods are frequently used in the creation of susceptibility maps. In this study, it was aimed to determine the areas susceptible to flooding in the study area by making a risk analysis of possible floods in the Oğulpaşa Stream Basin, where floods that caused loss of life and property were experienced at different times. In the study, eight different criteria (rainfall, slope, elevation, land use, lithology, large soil groups, aspect, and distance to rivers) were determined for mapping flood susceptibility. Data obtained from different sources was utilized in the study and the Analytical Hierarchy Process (AHP), one of the GIS-based Multi-Criteria Decision Making Methods, was selected as the method. The impact values and weight ratios of the criteria were determined according to each other. The resulting coefficients were reclassified and a flood susceptibility map was obtained using GIS-based ArcGIS software. The flood susceptibility map is divided into five classes: very high, high, medium, low, and very low. According to the susceptibility classes, 8.79% of the study area has very high susceptibility and 14.17% has high susceptibility in terms of flood risk. It has been revealed that the areas located in the southern part of the study area, especially in the southern part of the study area, where the village settlements are located, have high and very high flood susceptibility. The obtained susceptibility map was compared with past disaster data, and the accuracy of the study was tested. As a result, it was seen that GIS-based AHP can be used in the production of susceptibility maps and risk mitigation studies and can help decision-makers.