ABD ulusal güvenlik stratejileri çerçevesinde Türkiye ile ittifak ilişkilerindeki dönüşüm (2003-2016 dönemi)

Abstract

İnsan yaşamının her alanında gereksinim duyulan ve bazen zorunluluk haline gelen ittifak kurma, insan toplulukları ve devletlerce de sıkça başvurulan davranışsal stratejidir. Devletleri ittifak stratejisine yönelten saikler neler ise 20. yüzyılın başından beri dünya politikasının önemli hegomon güçlerinden birisi olan ABD için de farklı değildir. Geçmişten itibaren ABD çok geniş bir ölçekte ve dönemsel olarak değişimleri barındıran bir müttefiklik profili çizmektedir. Soğuk Savaş boyunca tehdit algısını en çok etkileyen Doğu Bloku karşısında kurulan ittifak kümesi, çoğunlukla askeri ve güvenliksel olsa da aslında tüm alanları kapsamaktaydı. ABD'nin Türkiye ile kurduğu ittifak ilişkisi, benzer örneklerden büyük ölçüde farklılık arz etmeyen, Soğuk Savaş dinamiklerinden beslenen güvenlikçi ve pragmatik bir işbirliği sürecini kapsamaktaydı. Türkiye açısından ABD ile ittifak, NATO güvenlik şemsiyesinin altında Doğu Bloku'nun etkisinden korunma odaklı başlamış ve uzun yıllar boyunca Batı eksenli bir dış politikanın temel referansı olmuştur. ABD açısından Soğuk Savaş'ın sona ermesiyle başlayan müttefiklik algısındaki değişime 11 Eylül sonrasında yeni boyutlar eklenmiştir. Tez çalışmasında gerek ABD gerekse Türkiye açısından değişen müttefiklik tanımlamalarının ve değişen güvenlik algılamalarının ikili ilişkileri hangi boyutlarda etkilediği, yaşanan çeşitli krizler ve gerilimler üzerinden incelenmektedir. 1 Mart 2003 ile 15 Temmuz 2016 tarihleri arasında Türk-Amerikan ittifak ilişkilerinde yaşanan önemli kırılmalar, ABD Ulusal Güvenlik Strateji Belgeleri'nde belirtilen söylemler çerçevesinde değerlendirilmektedir. Bu çerçevede 1 Mart tezkeresi, Süleymaniye krizi, Mavi Marmara olayı, Suriye krizi, 15 Temmuz darbe girişimi ve Katar krizi ekseninde analizler gerçekleştirilmektedir. ABD'nin Türkiye ile olan ilişkilerinde ulusal güvenlik söylemiyle dış politika pratiğinin örtüşüp örtüşmediği, dönemsel krizler eşliğinde ele alınmaktadır. İki ülke arasında güvenlik odaklılıktan 'stratejik ittifak' boyutuna taşınamayan müttefiklik ilişkisinin evrimsel süreci ortaya konulmaktadır.

Making an alliance, needed in all areas of human life and sometimes becoming a requirement, is a kind of behavioral strategy that is frequently used by human societies and states. The reasons for the alliance strategy are not different for the USA, which has been one of the dominant powers of world politics since the beginning of the 20th century.The USA has been forming an alliance profile that includes periodic changes on a very wide scale from past to present. The alliance established against the Eastern Bloc which affected the threat perception the most during the Cold War, actually covered all areas, although mostly military and security. US alliance with Turkey, which are not substantially different from similar example, involved a security-based and pragmatic cooperation process affected by the Cold War dynamics. Under the security umbrella of NATO, alliance with the US for Turkey began with a focus on protection against the effect of the Eastern Bloc and has been the main reference of a Western oriented foreign policy for many years. After September 11, new dimensions were added to the change in the perception of alliance that started with the end of the Cold War for the USA. Thesis focuses on how changing alliances defining and security perceptions affect the bilateral relations of the United States and Turkey through various crises and tensions. Significant breaks in Turkish-American alliance relations between March 1, 2003 and July 15, 2016 are evaluated within the framework of the discourses stated in the US National Security Strategy Documents. In this context, analyzes are carried out on the axis of the 1 March Permit, Sulaymaniyah Crisis, Mavi Marmara Incident, Syrian Crisis, July 15 Coup Attempt and Qatar Crisis.It is discussed within the periodic crises whether the US national security discourse coincide with the foreign policy practice on the relations with Turkey. The evolutionary process of the alliance relations between two countries, which cannot be moved from security-oriented to "strategic alliance" dimension, is presented.