Orta Asya'da büyük güç bölgeselciliği: Avrasya Ekonomik Birliği, Yeni İpek Yolu ve İpek Yolu ekonomik kuşağı projeleri

Abstract

Bölgesel bütünleşme, bölge-içi aktörlerin yürüttüğü bir süreçtir. Ancak Orta Asya'da bunun tersi gözlemlenmiştir. Bölgenin siyasi-ekonomik dokusu ve kalkınması üzerinde bir etki kurmaya çalışan bölge-dışı büyük güçler, kendi stratejik çıkarları için çeşitli bölgeselcilik projelerini öne sürmüştür. Rusya, ABD ve Çin Avrasya Ekonomik Birliği, Yeni İpek Yolu ve İpek Yolu Ekonomik Kuşağı projeleri kapsamında kendi bölgeselcilik modellerini bölgeye empoze etmeye çalışmışlardır. Ancak bu projeler mevcut bütünleşme kuramlarının çerçevelerine tam olarak uymamaktadır. Bu sebeple bu tez söz konusu projeleri Büyük Güç Bölgeselciliği (BGB) olarak kavramsallaştıran bir kuramsal çerçeve ile tanımlamıştır. BGB büyük güçlerin kendi çıkarlarını korumak, güçlerini artırmak ve etki alanlarını genişletmek amacıyla bölgeselciliğe başvurduğunun altını çizer. BGB genelde bir büyük gücün kendi coğrafi bölgesinden çevreye yayılır ve esas olarak farklı kültür ve kimliğe sahip olan başka bir bölgede veya bölgelerde büyük güç-merkezli bölgeselciliği beraberinde getirir. BGB, bölge-dışı bir büyük gücün önderliğindeki bölgesel bütünleşme sürecinin bir jeopolitik etki aracı olarak kullanıldığını ifade eder. Bu durumda bölgesel bütünleşme nihai bir amaç değil, büyük gücün stratejik hedefine ulaştıran bir araç işlevi görür. Buna ek olarak tezde bu bütünleşme projelerinin Orta Asya'da sürdürülebilirliği ve bölge üzerindeki etkileri analiz edilmektedir. Tezde, büyük güçler tarafından ve onların çıkarlarını koruyacak şekilde geliştirildiğinden dolayı, BGB projelerinin bölgesel ve küresel oyuncuları bir araya getirip işbirliğine teşvik edici bir pratik çerçeve sunamayacağı sonucuna varılmaktadır. Bu bağlamda her büyük gücün bölgesel bütünleşme yaklaşımının birbirinden farklı olduğunun altı çizilmekte, öte yandan bölgeye yaklaşımlarında bölge ülkelerinin beklentilerinden ziyade kendi çıkarlarını ön plana almaları açısından benzerlik bulunduğu öne sürülmektedir. Ancak bu projeler başarıyla hayata geçirilse, Orta Asya devletlerinin siyasi bağımsızlığını gölgelemekle birlikte bölge ülkelerine sosyoekonomik yararlar sağlayabileceği göz ardı edilemez. Anahtar Kelimeler: Orta Asya, Büyük Güç Bölgeselciliği, Avrasya Ekonomik Birliği, Yeni İpek Yolu, İpek Yolu Ekonomik Kuşağı.

Regional integration is a process usually administered by intra-regional actors, which is not the case in Central Asia. The major extra-regional great powers have proposed various regionalism projects for their strategic interests trying to influence the political-economic fabric and developments of Central Asia. Especially, Russia, the US and China are competing to impose their individual regional integration models, Eurasian Economic Union, New Silk Road and Silk Road Economic Belt projects respectively. These projects do not particularly fit into the general framework of existing regionalism theories. This thesis offers to conceptualize these projects under a new conceptual understanding of the Great Power Regionalism (GPR). It implies that the great powers may resort to regionalism in order to increase their power, protect their interests, expand their sphere of influence and achieve other strategic goals. GPR generally spreads from the geographic region of a great power towards its periphery and brings about great power-centered regionalism in another region or regions that have essentially different cultures and identities. Thus, the GPR refers to the situation in which great power-imposed regionalism is used as a geopolitical means of influence by great powers. In this case, regional integration or regionalism is "a means to an end, not an end in itself." The thesis also explores the viability and major impacts of great power-induced regional integration and their repercussions. It argues that these projects are developed by and biased towards preserving the influence of great powers, and lack viable framework to bring both global and regional players into a path of long-term cooperation. Even if great powers' regional integration approaches are different from each other, they all approach Central Asia with an asymmetrical outlook. They prioritize their own strategic interests while discarding Central Asian states' expectations to an extent. However, if implemented successfully, it cannot be ruled out that these projects may bring socioeconomic benefits to Central Asian countries at the expense of political independence. Keywords: Central Asia, Great Power Regionalism, Eurasian Economic Union, New Silk Road, Silk Road Economic Belt.