Geleneksel İslam inancında mitolojik unsurların kritiği: Cinlerle ilgili inanışlar bağlamında bir inceleme

Abstract

"Geleneksel İslam İnancında Mitolojik Unsurların Kritiği: Cinlerle İlgili İnanışlar Bağlamında Bir İnceleme" adlı çalışmada cin inancının Sümerlerden Yahudiliğe kadar olan tarihsel gelişimi incelenmiş, akabinde Müslümanların cin inancının büyük ölçüde yarı animist/ruhçu câhiliye Araplarından tevarüs ettiği gösterilmiştir. Son bölümde cin ve şeytanların zikredildiği âyetler yeni bir okumaya tabi tutulmuştur. Yiyen, içen, evlenen, kabileler halinde yaşayan, şair ve kâhinlere gökten haber getiren, istedikleri anda istedikleri sûrete girebilen, birçok hastalıklara neden olduğuna, büyü ve kehânet sektöründe faaliyet gösterdiğine inanılan bu hibrit varlıkların mahiyeti, nesnel gerçekliği sorgulanmıştır. Söz konusu bu mitik varlıkların Kur'ân'da zikredilmesinin nedeni cinlere tapan müşriklerin sakîm inançlarını tasvir etmekten ibaret olup, bilinenin aksine cinlerin ispatı olmayıp, nefyidir. İlgili âyetler tarihsel (sebeb-i nüzul) ve metinsel (siyak ve sibak) bağlamından yararlanılarak incelendiğinde "cin" kelimesinin "melek, şeytan ve insanlar" için de kullanıldığı görülmektedir. Şeytan kelimesi de bir sıfat olması hasebiyle çoğunlukla "insan şeytanları" (Mekke şeytanları, Medineli münafıklar ve Yahudi liderler); bazen "haset, megalomani, unutma" vb. kişilik zaaflarını betimlemede; nadiren de soyut şeytan (İblis) için kullanılmıştır. Bununla birlikte Süleyman'ın cin ve şeytanlarını "yabancı işçiler ve ustalar" olarak te'vil etme imkânı bulunamamıştır. Bu konuda en makul çözümün Kur'ân'ı "edebî bir metin" olarak gören yaklaşımlarda olduğu söylenilebilir. Cin inancı, tabiat yasalarının henüz bilinmediği mitolojik bir evren tasavvurunun doğal uzantısıdır. İlk Müslümanların evren tasavvurunun da büyük ölçüde mitolojik olduğunu, bu nedenle vahyin ilk muhataplarının mütearifesini esas alarak onlarla diyalog kurduğunu söylemek mümkündür. Evren tasavvurumuzun cin inancı etrafında oluşan mitolojik unsurlardan arındırılması, değişen vesâilin (bilimsel verilerin) mesâil-i kelâm'a intibak ettirilmesi suretiyle din dilinin güncellenmesi gerektiği vurgulanmıştır.

"Criticism Of Mythological Elements in Traditional Islamic Belief: A Study in The Context Of The Beliefs About Jinns", the historical development of jinn belief from the Sumerians to the Judaism is examined and then it is shown that the jinn belief of Muslims is substantially inherited from the semi-animist/spiritualist Jahiliyyah Arabs. In the last section, the verses of Qur'an in which the jinns and devils are mentioned are subjected to a new reading. The nature and objective reality of these hybrid creatures, which are believed to eat, drink, marry, live in tribes, bring messages from the sky to poets and clairvoyants, assume any form they want, cause many diseases and be active in the magic and prophecy sector were examined. The reason why these mythic beings are mentioned in the Qur'an is to describe the wrong beliefs of polytheists who worship the jinns, not to prove the existence of jinns contrary to what is believed. When the relevant verses of Qur'an are examined with the use of historical (asbab al-nuzul) and textual (siyaq and sibaq) context, it is observed that the term "jinn" is also used for the "angels, demons and human beings". Since the word devil is also an adjective, it is mostly used as "human devils" (Makkah devils, Medina hypocrites and Jewish leaders), sometimes to describe personality weaknesses such as "envy, megalomania, forgetting", and rarely for the abstract devil (Iblis). However, it was not possible to construct Suleiman's jinns and devils as "foreign workers and masters". In this respect, it can be suggested that the most reasonable solution is in the approaches that consider Qur'an as a "literary text". The jinn belief is a natural extension of a description of mythological universe where the laws of nature are not yet known. It is possible to argue that the universe description of first Muslims was also largely mythological and therefore the first addressees of revelation (wahy) established dialogue with them based on the axiom. It is emphasized that our description of universe should be purified from mythological elements surrounding the jinn belief and the religious language should be updated by adapting changing scientific data to issues of theology.