Dil ve Güvenlik: Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın Azınlık Dili Politikası

Abstract

Soğuk Savaş döneminin sonları ile birlikte askerî güç odaklı güvenlik anlayışı daha fazla sorgulanmaya başlanmış ve özellikle güvenliğin politik, ekonomik, insani, toplumsal ve çevresel boyutları ön plana çıkmaya başlamıştır. Bu süreç içerisinde AGİT bünyesinde de güvenlik konusu, birbirinden soyutlanamayan; askeri-politik, ekonomik –çevresel ve insani olmak üzere üç boyutta ele alınmaktadır. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)’nın bu entegre güvenlik yapısı anlayışı içerisinde azınlıklar konusu ise, güvenliğin insani boyutu kapsamında değerlendirilmekte, uluslararası barış ve güvenliğin temel bileşenlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. AGİT tarafından önceleri yalnızca, insan haklarının korunması kapsamında ele alınan azınlıklar konusu, 1990’ların başı ile birlikte ilk kez etnik, kültürel, dilsel ve dinsel kimliğin korunması ve muhafazası ile ilişkilendirilmiştir. Azınlık hakları ve azınlıkların dillerinin, kültürlerinin ve kimliklerinin korunması öncelikle güvenliğin “insani boyutu” kapsamında olmak üzere AGİT bünyesindeki birçok konferans, toplantı ve belgede kendisine yer bulmuştur. Güvenliğin İnsani Boyutu kapsamında; Viyana Zirvesi Sonuç Belgesi (1989), Kopenhag Toplantısı Belgesi (1990) ve 1992 Helsinki Zirvesi Sonuç Belgesi azınlıklar ve azınlıklara tanınabilecek haklara ilişkin başlıca dokümanlardır. Özellikle 1992 Helsinki Zirvesi’nde alınan karar gereği oluşturulan Ulusal Azınlıklar Yüksek Komiserliği (UAYK) ile etnik azınlıklardan kaynaklı güvenlik sorunlarının çatışmaya dönüşmeden önlenmesi hedeflenmiştir. UAYK özellikle eski Doğu Bloğu ülkelerinde aktif olarak faaliyet göstermiş, azınlıklar ile ilgili sorunlara yapıcı çözümler getirmeye çalışmıştır. AGİT belgeleri ile UAYK faaliyetlerinde ele alınan azınlıklarla ilgili sorunların en önemlilerinden birini ise dilsel haklar oluşturmuştur. Azınlık dillerinde eğitim ve öğretim, medyada, kamusal alanlarda, özel adlarda azınlık dillerinin kullanımı azınlıklar ile azınlıkların yaşadığı devlet arasında sürekli bir gerilim nedeni olagelmiştir. AGİT’in azınlık dil politikası kapsamında; devletlerin iki ya da çok dilli politikalar izlemesi önerilmiş, aynı zamanda resmî dil/ devlet dili korunmuştur. Azınlıkların kendi kimliklerini ve dillerini muhafaza etmeye ve öğrenmeye devam ederken toplumla bütünleşmeleri ve farklı grupların entegrasyonu açısından ise dilin etkili bir araç olduğu ve devlet dili/ dillerinin öğretilmesinin toplumsal birliktelik açısından gerekliliği AGİT belgelerinde özellikle vurgulanmıştır. UAYK tavsiyelerinde de aynı husus vurgulanmış, farklılıkların korunması (azınlık dilinin yaşamın her alanında kullanılabilmesi ) ile toplumsal uyum ve birliktelik (devlet dilinin öğrenilmesi) arasında dengenin kurulmasının uzun süreli barış ve güvenlik için önemine işaret edilmiştir.

Military power oriented security approach began to be more questioned and especially the political, economic, humanitarian, social and environmental aspects have begun to come to the fore with the end of the Cold War Era. Similarly, the security issue in the OSCE are dealt with in three dimensions that cannot be isolated from one another, which are military-political, economic-environmental and human. Minority issues in this integrated security structure of OSCE are considered under the human dimension of security and recognized as an essential component of international peace and security. Beginning with the early 1990s, minority issues have been associated with protection and preservation with the ethnic, cultural, linguistic and religious identity, while it had been considered within the scope of the protection of humanitarian rights before. Minority rights and the protection of minority languages, cultures and identities have been the subject of many conferences, meetings and documents of the OSCE. Concluding Document of the Vienna Meeting (1989), Document of the Copenhagen Meeting of the Conference (1990) and The Helsinki Document (1992) are the primary documents regarding the rights of minorities. In particular, with the High Commissioner on National Minorities (HCNM) mechanism, which had been established after the Helsinki Summit of 1992, security problems related with the ethnic minorities were aimed to be prevented before they evolve ethnic conflicts. HCNM has been particularly active in the former Eastern Bloc countries and has tried to find constructive solutions to the security problems, considered with minorities. Linguistic rights have been one of the most important minority-related issues discussed in the documents of the OSCE and activities of the HCNM. Education of minority languages, the use of minority languages in the media, in the public spaces etc. have been the constant cause of tensions between minorities and the states, where minorities live in. Within the minority language policy of OSCE, adoption of bilingual or multilingual policies by the states are recommended and the official language / languages are protected; on the other hand the integration of minorities to the society while continuing to learn and to maintain their own identity is emphasized in the OSCE documents. The same issues are also advised by the HCNM. HCNM highlighted the establishment of the balance between the protection of diversity (it can be used in all areas of life of minority languages) and social cohesion and solidarity (to learn the state language) for the prolonged peace and security.