Felsefi analizler ve İbn Sînâ’nın varlık-mâhiyet ayrımı

Abstract

İbni Sînâ’nın varlık mâhiyet ayrımı genel olarak ‘‘varlığın mâhiyete zait/ek olduğu’’ ve ‘‘varlığın mâhiyetin arazı olduğu’’ şeklinde yanlış bir şekilde formüle edilmektedir. Belirtilen bu formülllerde, varlık-mahiyet ayrımı üç farklı itiraza açık hale gelmektedir: (i) varlığın kendi kendine yüklem olması paraodoxu; (ii) “varlığın araz olduğu” teorisi; (iii) metafiziğin analitiğe dayalı yapısı ile bilimin deneye dayalı yapısı arasındaki karmaşa. Biz bu durumda ‘oluş’ (hestî), ‘mâhiyet’ (mâhiyet) ve ‘varlık’ (vücûd) kavramları arasındaki farka işaret ederek ve analtik ile deney alanları arasındaki ayrıma dikkat çekerek yeni bir formülasyon tesis etmeyi/kurmayı teklif ediyoruz. Yukarıda belirtilen üç mahzur göz önünde bulundurulduğunda bizim İbn Sînâ’nın ayrımına dair formülasyonumuzun deneycilik ile uyumlu olduğu görülür. Zira teklif ettiğimiz formülasyon, ontolojik dualizmi (ikicilik) ifade etmekten ziyade, dil üzerinden yapılan kavramsal tahlil ile mevcut olgular arasında mantıksal bir ayrım olduğunun altını çizmektedir. Deneyciliğin özünde yatan böyle bir ayrım, Hume ve Carnap gibi filozoflarda görülen benzer ayrımlarla örneklendirilebilir. Bununla birlikte biz İbn Sînâ’nın nefis ve Zorunlu Varlık hakkındaki nazariyelerini göz önünde bulundurarak (onun yaklaşımının) sağlam bir deneycilik olarak yeniden değerlendirilebilmesini mümkün kılacak şekilde sınırlı olduğunu anlamayı arzu ediyoruz.