Yükseköğretimdeki kadın yöneticilerin dönüşümsel ve sürdürümcü liderlik özellikleri ve metaforları

Abstract

Bu çalışmanın başlıca amacı, yükseköğretimde çalışan kadın yöneticilerin dönüşümcü, sürdürümcü liderlik özelliklerine ilişkin algılarını dönüşümsel liderlik teorisi, yöneticilerin görüşleri ve yöneticilerin türettikleri metaforlar yoluyla ortaya koymaktır. Yükseköğretimdeki kadın yöneticiler üzerine yapılan araştırmalar, genel olarak erkek yöneticilerle kıyaslanarak yapılmaktadır. Benzerlikler ve farklılıkların ortaya konması, kıyaslananın tanımlanmasına da yardımcı olmaktadır. Bu çalışmada, kıyaslama tekniği kullanılmamıştır. Kadın yöneticilerin davranışlarının ana noktaları, Çok Faktörlü Liderlik Ölçeğiyle (MLQ) geniş bir perspektifte ortaya konmaya çalışılmış, davranışların derinlemesine incelenerek detayların ortaya konulması için içerik ve metafor analizi yapılmıştır. Çalışmaya, 41 devlet üniversitesinden 1. derece 54 kadın yönetici, 27 dekan yardımcısı; 14 vakıf üniversitesinden 1. derece 16 kadın yönetici, 5 dekan yardımcısı olmak üzere toplam 55 yükseköğretim kurumundan 102 kadın yönetici katılmıştır. Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği Lider Formu (MLQ-5X) Türkçe versiyonu katılımcılar tarafından doldurulmuştur. İstatistiksel analiz, SPSS 18 programı ile yapılmıştır. İçerik ve Metafor Analizi için 17 gönüllü katılımcıya ucu açık 7 sorudan oluşan bir başka görüşme formu uygulanmıştır. Çalışmanın görüş bildirme bölümüne katılan 17 kadın yöneticiden 13’ü devlet üniversitelerinde, 4’ü vakıf üniversitelerinde görev yapmaktadır. İçerik analizi, NVivo10 programı ile yapılmıştır. Çalışmaya ilişkin bulgular şu şekildedir; Yükseköğretimde görev yapan kadın yöneticilerin öz değerlendirmelerine göre, Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği sonuçlarının analizi, dönüşümsel liderlik ve sürdürümcü liderlik alt boyutu “koşullu ödüllendirme” düzeylerinin oldukça yüksek olduğu belirlenmiştir. Kadın liderlerin, sürdürümcü liderlik alt boyutu “İstisnalarla yönetim” ve serbestlik tanıyan liderlik düzeylerine ilişkin öz-değerlendirmeleri düşüktür. Yükseköğretimde görev yapan kadın liderlerin, dönüşümsel liderlik alt boyutu “telkinle güdüleme” ve kadın yöneticilerin yöneticilik derecesi arasındaki fark anlamlıdır. Kadın liderlerin, diğer alt boyutlar ve demografik verileri arasında anlamlı bir farklılık ortaya konmamıştır. Kadın liderlerin görüşlerinden elde edilen veriler, Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği değerlendirme sonuçlarını desteklemektedir. Kadın liderlerin “yükseköğretimdeki kadın yönetici” için türettikleri metafor analizine göre en çok tema, dönüşümsel liderlik alt boyutu “telkinle güdüleme” boyutunda belirlenmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre, kadın yöneticilerin dönüşümsel liderlik düzeylerinin tüm alt boyutlarda yüksek olduğu, kadın yöneticilerin, toplumsal cinsiyet rolleri ile liderlik rollerini özdeşleştirerek, yönettikleri izleyenlere pozitif, birleştirici ve bütünleştirici davranışlarıyla yön vermekte, izleyenlerin bireysel değerlerini ve gelişimlerini desteklemekte ve kurumsal değişim, gelişim ve dönüşümde lider olarak üstlendikleri sorumlulukları yerine getirmektedirler. Aynı zamanda kadınların toplumsal cinsiyet rollerine bağlı olarak üstlendikleri “çocuk yetiştirme” ve toplumsal iş bölümünde kadınlara eğitim alanında verilen öğretmenlik mesleğine bağlı olarak “insan yetiştirme” sorumluluğunun bir yansıması olarak izleyenlerine entelektüel uyarım davranışlarını sık sık göstermektedirler.

The purpose of this study is to investigate female leaders’ perceptions on transformational and transactional leadership behaviors through transformational leadership theory, their views and metaphors they bring out. Research on female leaders in higher education is generally conducted in comparison with male leaders, which in fact limits both parties’ examination in detail. This study does not compare female leaders with their male counterparts, but defines the basic characteristics of female leaders’ leadership using the Multifactor Leadership Questionnaire (MLQ-5X) and examines their behaviors broadly through content and metaphor analysis. A total of 102 woman leaders -54 female leaders in top-level management positions, 27 female leaders in middle-level positions from 41 state universities, 16 female leaders in top-level management positions and 5 female leaders in middle-level positions from 14 private universities- participated in the study. Their leadership attitudes were determined using the Turkish version of Multifactor Leadership Questionnaire (MLQ-5X). SPSS 18 was used for statistical analysis For the content and metaphor analysis, 17 voluntary participants were asked to answer transformational and transactional leadership related questions and generate metaphors for “female leader in higher education”. NVivo10 was used for content analysis. The findings of the study are as follows; Female leaders in higher education have very high self-perception of transformational leadership and the sub-dimension “contingent reward” of transactional leadership. Female leaders in higher education have low selfperception of the sub-dimension “management-by-exception” and laissez-faire leadership. There is a significant difference between female leaders’ transformational sub-dimension “intellectual stimulation” and leaders’ management positions. Female leader’s transformational and transactional leadership behaviors have no significant difference in other demographic profiles. Female leaders’ views strengthen their MLQ scores on each subdimension of transformational and transactional leadership behaviors. Analysis of the metaphors showed that the most common themes were seen in the sub-dimension “Inspirational Motivation” of transformational leadership. The results of the study underline that female leaders have a very high self-perception of transformational leadership behavior in all sub-dimensions. Identifying their leadership roles with gender roles, female leaders guide and impact their followers in a positive and communal way, encourage their followers’ personal and professional development. It has also been seen that they fulfill their responsibilities as a transformational leader to transform and improve the institution they work in and frequently encourage their followers to be innovative and creative which could be based on their habitual behavior of gender role such as “raising children” and that of professional role in education such as “training people”.