1989 sonrası yaşanan ekonomik krizlerde kayıt dışı ekonomi: Türkiye değerlendirmesi

Abstract

1970’li yılların başında, gelişmiş ülkelerde dikkat çekmeye baslayan kayıt dışı ekonomi Türkiye’de 1990’lı yıllarda ön plana çıkmıştır. Kayıt dışı ekonomiyi ise ön plana çıkaran birçok (gelir kaybı, adaletsizlik, gibi) gelişme olup, bunlardan birisi de ekonomik krizlerdir. Ekonomik krizlerin yapısı, yaşanılan krizlerde hükümetlerin almış ve uygulamış oldukları yanlış kararlar gibi birçok faktör kayıt dışını etkilerken, kayıt dışı ekonominin de uzun vadede ekonomik krizleri etkileyebileceği ortaya çıkmıştır. Bu nedenle bu tezin amacı, yapılan literatür taraması kapsamında kayıt dışı ekonomi ile ekonomik kriz arasındaki bu karşılıklı ilişkiyi ortaya koymak olmuş, bunun içinde ekonomik krizlerde, krizlerin türleri, ülkelerin içinde bulundukları yapısal durumları da dikkate alınarak, kayıt dışı ekonomi incelenmiştir. İ nceleme sonucunda iki sektörlü dinamik genel denge modeline göre 1998 Rusya krizi hariç diğer krizlerde kayıt dışı ekonominin artmadığı, Multiple Indicators Multiple Causes (MIMIC) yöntemine göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Rusya’da, parasal yönteme göre ise Meksika’da kriz yıllarında kayıt dışı ekonominin arttığı tespit edilmiştir. Türkiye’de ise 1989’dan sonra meydana gelen ekonomik krizlerde bazı yöntemlere göre kayıt dışı ekonominin arttığı (ya da azaldığı) tespit edilmiştir. Bu da bize ekonomik krizlerde kayıt dışı ekonominin bazı hesaplama yöntemlere göre arttığı, her hesaplama yönteminin her krize verdiği tepkinin farklı olduğu sonucunu vermiştir. Bu nedenle çalışmada, gelecekte yaşanılacak olası krizlerde (normal dönemlere ilişkin çözümler de dâhil) kayıt dışı ekonominin önlenmesi adına ne yapılabileceği, nasıl yapılabileceği ve neden yapılması gerektiği ortaya konulmuştur. Ayrıca olağan dönemler içinde kalıcı çözüm önerilerinde bulunulmuştur.

Informal economy started to draw attention in developed countries in the early 1970's and emerged in Turkey in the 1990's. There are many developments causing informal economy to emerge (like income loss, unfairness); and one is economic crises. Many factors like nature of economic crises and wrong decisions by governments during crises affect informal economy, but it is found informal economy may affect economic crises in the long run. Therefore, this thesis aims to reveal this mutual relationship between informal economy and economic crisis under the literature scan; and hence, informal economy is studied considering types of crises and structure of countries during economic crises. In conclusion, by the two-sector dynamic general equilibrium model, it is found informal economy did not increase during crises other than the Russian crisis in 1998; and by the MIMIC technique, in the USA and Russia, and by the monetary technique, in Mexico, informal economy increased during crisis years. It is found, in Turkey, during the economic crises occurring after 1989, by certain techniques, informal economy increased (or decreased). This provides the result that informal economy increases by certain techniques during economic crises and the reaction of each calculation technique to each crisis is different. Therefore, in the study, things to do to prevent informal economy during possible crises in the future (including solutions for normal periods), and how and why to do them are presented. Furthermore, permanent solution suggestions for normal periods are offered.