Osmanlı arşiv belgeleri ve arkeolojik kalıntılar ışığında Gelibolu Yahudi Cemaati

Bu tezde, Çanakkale İli, Gelibolu İlçesi'nde 12. yüzyıldan günümüze değin yaşamış Yahudi Cemaatinin somut olan ve olmayan kültür varlıkları, Osmanlı arşiv belgeleri kapsamında ve arkeolojik çalışmalar ışığında Gelibolu'daki Yahudilerin varlığını gösteren ilk izlerden başlanarak Osmanlı Dönemi'ne kadar ele alınmıştır. Bu çalışmayla Osmanlı arşiv belgelerindeki dolaylı ya da dolaysız Gelibolu Yahudilerini konu alan dokümanlar incelenerek Gelibolu Yahudi Cemaatinin tarihi ortaya konulmuş, Gelibolu Yahudi Mahallesi'nin sınırları tespit edilerek buradaki dini ve sivil mimarlık örnekleri incelenmiş, Gelibolu Yahudi Mezarlığı'ndaki 315 mezar taşının envanteri çıkartılarak 50 adet mezar taşının kataloğu hazırlanmış, Yahudi mezar taşlarının tipolojileri, bezeme kompozisyonları incelenerek, Gelibolu'daki diğer mezar taşları ve İslam eserleriyle karşılaştırılmıştır. Gelibolu Yahudi Cemaatinin somut olmayan kültür varlıkları olarak müzik, yemek kültürü ile atasözü, deyim ve deyişleri cemaat üyeleriyle yapılan görüşmeler neticesinde derlenmiştir.

In this thesis, tangible and intangible cultural assets of the Jewish Community who lived in Gelibolu county of Çanakkale from 12th century to present day are discussed within the context of archive documents and in the light of archaeological studies and it covers a time frame from the first traces of Jews in Gelibolu to the Ottoman Period. With this study, the documents which directly or indirectly mention Gelibolu Jews in the Ottoman archives were examined and the history of the Jewish Community of Gelibolu was revealed, and the boundaries of the Jewish Quarter of the Gelibolu were determined, and samples of religious and civil architecture were examined. In addition, the inventory of 315 tombstones in Gelibolu Jewish Cemetery was taken, and a catalogue of 50 tombstones was prepared. Typologies and ornamentations of Jewish gravestones were examined, and they were compared with other tombstones and Islamic monuments present in Gelibolu. Music, food culture, proverbs, idioms and expressions, as the intangible cultural assets of the Jewish Community of Gelibolu, were compiled as a result of interviews with members of the community.