İki Osmanlı Tipolojisinin Mukayesesi : Piri “Reis” ile Evliya “Çelebi”nin Tarihi ve Fikri Serüveni

Abstract

Pirî Reis ve Evliya Çelebi hakkındaki bibliyografyalar bize onlar hakkında pek çok araştırmanın varlığını gösterirler. Bunu bildiğimizden, burada özgün bir araştırma ortaya koymak için onları farklı bir açıdan değerlendirdik. Pirî Reis ve Evliya Çelebi’nin Osmanlı aydın ve devlet adamları olarak XVI. ve XVII. asırlarda yaşadıklarını biliyoruz. Farklı yüzyıllarda yaşamış olmalarına ve modern araştırmacıların onları farklı kategoriler içinde değerlendirmelerine rağmen, her ikisinin de araştırmaya konu olabilecek bazı benzerliklerinin olduğunu tespit ettik. Bunu göstermek için önce, onların elinden çıkan eserler olan Bahriye ve Seyahatname’deki, sonra da muasırlarının ortaya koydukları bilgileri kullandık. Çalışmada bu iki Osmanlı aydın profilinin iki hususta benzer olduğunu tespit ettik. Bunlardan ilki, isimlerinin anlamı ve yaşam serüvenlerinin son durağının Mısır olması gibi daha çok tesadüfî olanlardır. İkincisi ise, hayat hikâyelerindeki bazı benzerliklerdir; örneğin doğum yerleri olan Gelibolu ve İstanbul ile buraların adı geçen dönemdeki ehemmiyetleri. Ayrıca onların akraba, öğretmen ya da hâmi olarak yakınları ile olan ilişkileri de (Kemal Reis ve Melek Ahmed Paşa vb.) benzerdir. Son olarak onların yaşam tarzlarının birbirine benzer olmasıdır; nitekim en temel benzerlikleri seyahat etmektir.