Türkiye'de yaygın yetiştirilen çeltik (Oryza sativa L.)çeşitlerinin bor noksanlığı ve toksisitesine duyarlılıkları

Abstract

Bor (B) hem eksikliğinde hem de fazlalığında, çeşitli ürünlerin verimini önemli şe-kilde kısıtlayabilen küresel tarımsal sorunlardan biridir. Bu çalışmada, Türkiye'de yaygın yetiştirilen 30 çeltik (Oryza sativa L.) çeşidinin bazı agronomik ve fizyolojik parametreleri değerlendirilerek erken gelişme döneminde B-noksanlık ve B-toksisitesine duyarlılıkları araştırılmıştır. Bu amaçla; her çeşide ait tohumlar perlit ortamına üç tekerrürlü olarak ekil-miş, kontrol (23 µM H3BO3), B-noksanlığı (0 µM H3BO3) ve B-toksisitesi (1000 µM H3BO3) uygulama çözeltileri eklenmiş ve besin çözeltileriyle sulanarak 30 gün boyunca ye-tiştirilmiştir. B-noksan koşullarda; çeşitlerin ortalaması olarak bitki boyu (%6.2), gövde yaş ve kuru ağırlığı (%10.2 ve %7.7), kök yaş ve kuru ağırlığı (%11.2 ve %9.7), kök uzunluğu (%8.9) ve hacmi (%10.7), gövde B-konsantrasyonunda (%22.0) önemli azalmalar belirlenir-ken, kök B-konsantrasyonu (%4.1), toplam klorofil (%1.2) ve karotenoid (%1.2) içerikle-rinde belirlenen artışlar önemsiz bulunmuştur. B-toksik koşullarda; çeşitlerin ortalaması ola-rak bitki boyu (%8.6), gövde yaş ve kuru ağırlığı (%10.5 ve %10.2), kök yaş ve kuru ağırlığı (%24.9 ve %23.6), kök uzunluğu (%21.5), kök hacmi (%23.0) ve toplam klorofil (%2.0) içeriklerinde önemli azalmalar ve karotenoid içeriği (%9.7) ile gövde ve kök B-konsantrasyonlarında (13.7 kat ve 2.2 kat) ise önemli artışlar belirlenmiştir. Erken gelişme döneminde çeltik çeşitlerinin agronomik, morfolojik ve fizyolojik özellikleri B-noksanlığına göre B-toksisitesinden daha fazla olumsuz etkilenmiştir. Çeltik çeşitlerinin toprak üstü ak-sam gelişimi için stres-duyarlılık-indeksine göre B-noksanlığına duyarlılık sıralaması; Vas-co> Özgür-CL> Efsane-CL> Kikko> Baldo> Köprü-CL> Yatkın> Casanova> Gönen> Gemici> Virgilo> Fedra> Ülfet> Cameo> RG-201> Efe> Aga> Zeybek> Osmancık-97> Gümüşcan> Güneş- CL> Proteo>Keshan> Turbo-CL> Değirmen-CL> Edirne> Borandot-to> Rekor> Colombo-CL> Halilbey olarak belirlenmiştir. Çeltik çeşitlerinin B-toksisitesine duyarlılık sıralaması ise; Vasco> Kikko> Rekor> Casanova> Yatkın> Turbo-CL> Boran-dotto> Efe> Colombo-CL> RG-201> Keshan> Ülfet> Osmancık-97> Köprü-CL> Değir-men-CL> Edirne> Cameo> Gönen> Zeybek> Güneş-CL> Proteo> Baldo> Özgür-CL> EfsaneCL> Gemici> Fedra> Virgilo> Aga> Halilbey> Gümüşcan olarak saptanmıştır. Ça-lışmamız sonucunda ürün kayıplarını azaltmak için Halilbey, Colombo-CL ve Rekor çeşitle-rinin B-noksan koşullarda, Gümüşcan, Halilbey ve Aga çeşitlerinin ise B-toksik koşullarda yetiştirilmesinin uygun olacağı kanaatine varılmıştır.

Both boron (B) deficiency and toxicity are one of the global agricultural problems that can significantly limit the yield of various crops. In this study, some agronomic and physiological parameters of 30 rice (Oryza sativa L.) cultivars grown widely in Turkey has evaluated and their susceptibility to B-deficiency and B-toxicity in early growth stage has investigated. For this purpose; by sowing in perlite medium seeds of each cultivars were grown 30-days as three replications by irrigating with nutrient solutions added to treatment solutions: control (23 µM H3BO3), B-deficiency (0 µM H3BO3) and B-toxicity (1000 µM H3BO3). In B-deficient conditions; significant decreases were detected in plant height (6.2%), shoot-fresh and -dry weight (10.2% and 7.7%), root-fresh and -dry weight (11.2% and 9.7%), root length (8.9%), root volume (10.7%) and shoot-B concentration (22.0%) of rice cultivars, while increases in root-B concentration (4.1%), total chlorophyll (1.2%) and carotenoid (1.2%) contents were found to be insignificant. In B-toxic conditions, plant height (8.6%), shoot-fresh and dry weight (10.5% and 10.2%), root-fresh and dry weight (24.9% and 23.6%), root length (21.5%), root volume (23.0%) and total chlorophyll (2.0%) contents of rice varieties were significantly decreased; however, significant increases were determined in carotenoid content (9.7%), shoot and root B concentrations (13.7-fold and 2.2-fold). In the early growth stage, agronomic, morphological and physiological parame-ters of rice cultivars has affected more negatively by B-toxicity than B-deficiency. Suscep-tibility ranking of B-deficiency considering the stress sensitivity index (SDI) for abovegro-und component growth of rice cultivars determined to be Vasco> Özgür-CL> Efsane-CL> Kikko> Baldo> Köprü-CL> Yatkın> Casanova> Gönen> Gemici> Virgilo> Fedra> Ülfet> Cameo> RG-201> Efe> Aga> Zeybek> Osmancık-97> Gümüşcan> Güneş-CL> Proteo> Keshan> Turbo-CL> Değirmen-CL> Edirne> Borandotto> Rekor> Colombo-CL> Halil-bey. Susceptibility ranking of rice cultivars to B-toxicity has determined as Vasco> Kikko> Rekor> Casanova> Yatkın> Turbo-CL> Borandotto> Efe> Colombo-CL> RG-201> Kes-han> Ülfet> Osmancık-97> Köprü-CL> Değirmen-CL> Edirne> Cameo> Gönen> Zey-bek> Güneş-CL> Proteo> Baldo> Özgür-CL> Efsane-CL> Gemici> Fedra> Virgilo> Aga> Halilbey> Gümüşcan. It is considered that it would be appropriate to grow Halilbey, Colombo-CL and Rekor cultivars in B-deficient conditions and Gümüşcan, Halilbey and Aga cultivars in B-toxic conditions to minimize crop losses.