Yüzerken modernleşmek: Cumhuriyet Dönemi'nde plajlar ve plaj kültürü

Abstract

Osmanlı coğrafyasında dinlenme ve eğlence amaçlı denize girme pratikleri, Evliya Çelebi'nin anlatılarına kadar geri götürülebilse de deniz, 20. yüzyılın başına kadar Osmanlıların gündelik hayatında sadece şifa bulma amaçlı yer tutuyordu. Bu amaca uygun şekilde, doktorların tavsiyeleri ve sınırlamalarıyla, denizin içerisine kazıklar vasıtasıyla sabitlenen ahşap duvarlarla dört tarafı kapatılmış, denize girenlerin dışardan görülmediği, küçük bir kulübeyi andıran, deniz hamamı adı verilen yapılar vasıtasıyla denize girilmiştir. Birinci Dünya Savaşı sonrasındaki Mütareke Dönemi'nde, bu denize girme yöntemi değişmeye başlamış ve modern plaj kullanımı ortaya çıkmıştır. Bu dönemde başta İngiliz işgal askerleri ve Sovyet İhtilali'nden kaçıp, İstanbul'a yerleşen Rus göçmenler doğrudan, deniz hamamı olmaksızın denize girerek plaj kültürünün temelini atmışlardır. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra, deniz hamamları yerlerini plajlara bırakmıştır. Bu bağlamda plajlar, Cumhuriyet modernleşmesinin hem bir parçası hem bir sonucu hem de modernleşme pratiklerinin bir gösterim sahnesi olmuştur. Bu süreç, özellikle kadının toplum hayatında görünür olmaya başlaması gibi olguları da içinde barındırmıştır. Yirmi beş yıl öncesinin sokakta peçesiz gezemeyen, toplu taşımada ancak ayrı bir bölümde seyahat edebilen, "kaçgöç" devrindeki Türk kadını, yerini toplum hayatında ve dahi plajlarda kendine yer bulan kadın imgesine bırakmıştır. Bu çalışma, deniz hamamlarından plajlara doğru yaşanan değişimi toplumsal etki boyutunda ele almakta ve bu değişimin Cumhuriyet Dönemi'nin sosyal modernleşmesine etkisini konu edinmektedir. Bunun için arşiv belgeleri, özellikle son dönem Osmanlı deniz hamamları hakkında veri sağlarken, dönem gazeteleri ve çağdaş hatıralar da bu değişimin canlı tanıkları olarak çalışmanın başlıca kaynaklarını teşkil etmiştir.

Although the practices of swimming for recreation and amusement in the Ottoman geography can be traced back to the narratives of Evliya Çelebi, the sea was only used for healing purposes in the daily life of the Ottomans until the beginning of the 20th century. In accordance with this purpose, with the advice and limitations of the doctors, the four sides of the sea were closed with wooden walls fixed by means of piles, and the people who entered the sea were not seen from the outside, and the sea was entered through structures called sea baths, resembling a small hut. In the Armistice Period after the First World War, this method of entering the sea began to change and modern beach use emerged. During this period, especially the British occupation soldiers and Russian immigrants who escaped from the Soviet Revolution and settled in Istanbul, laid the foundation of beach culture by directly entering the sea without a sea bath. After the establishment of the Republic of Turkey, the sea baths left their places to the beaches. In this context, the beaches have been both a part and a result of the modernization of the Republic and a stage for the modernization practices. This process has also included phenomena such as the fact that women began to be visible in social life. Twenty-five years ago, the Turkish woman who could not walk on the street without a veil, who could only travel in a separate section in public transport, in the era of "kaçgöç", has left its place to the image of a woman who finds a place for herself in social life and on the beaches. This study deals with the change from sea baths to beaches in terms of social impact and the effect of this change on the social modernization of the Republican Period. For this reason, while archival documents provide data especially about the last period Ottoman sea baths, period newspapers and contemporary memories constitute the main sources of the study as living witnesses of this change.