Spinoza ve Alfred North Whitehead'da tanrı ve evren ilişkisi

Abstract

Geçmişten günümüze Tanrı ve O'nun evrenle olan ilişkisinin birçok farklı filozof tarafından ele alındığı anlaşılır. Bu konuya dair düşünüp eserler üreten filozoflardan birinin de Baruh Spinoza olduğu bilinir. Onun Tanrı anlayışına dair görüşler incelendiğinde ise Spinoza'nın çoğunlukla panteist veya pan-enteist olup olmadığına dair tartışmaların yapıldığı ortaya çıkar. Bizim açımızdan ise Spinoza'nın felsefesinde yapmış olduğu "Doğuran Doğa" (Natura Naturans) ve "Doğmuş Doğa" (Natura Naturata) sınıflandırması onun pan-enteist bir filozof olabileceğini gösterir. Çünkü bu sınıflandırmayla Spinoza'nın Tanrı ile mümkün varlıklar arasında bir ayrım gözettiği anlaşılabilmekte dolayısıyla onun Tanrı ile evreni bir ve özdeş görmediğine ulaşılabilmektedir. Öyle ki bu sınıflandırmanın bir benzeri pan-enteist filozof Alfred North Whitehead'ın felsefesinde Tanrı'nın "Asli Tabiatı" ve ikinci olarak "Oluşan Tabiatı" şeklinde görülebilir. Bu düşünceden hareketle ilk olarak çalışmamızda genel anlamda bilinen Tanrı tasavvurları ele alınmış ve panteizm ile pan?enteizm tasavvurları felsefe tarihi içerisinde incelenmiştir. Sonrasında sırayla Spinoza ve Whitehead'ın felsefi sistemleri üzerinden iki filozofun Tanrı ve evren ilişkilerine dair görüşleri açıklanmış ve tartışılmıştır. En sonunda Spinoza'nın felsefesinde Tanrı ve evren üzerine yaptığı ayrım nedeniyle onun da Whitehead gibi pan-enteist bir filozof olabileceği bu çalışmada kabul edilmiştir.

It is understood that from the past to the present, God and his relationship with the universe have been handled by many different philosophers. It is known that one of the philosophers who thought and produced works on this subject was Baruch Spinoza. When the views on his understanding of God are examined, it is revealed that there are mostly discussions about whether Spinoza is a pantheist or a pan-entheist. From our point of view, the classification of Natura Naturans and Natura Naturata that Spinoza made in his philosophy shows that he may be a pan-entheist philosopher. Because, with this classification, it can be understood that Spinoza distinguishes between God and possible beings, therefore it can be reached that he does not see God and the universe as one and identical. So much so that a similar classification can be seen in the philosophy of the pan?entheist philosopher Alfred North Whitehead as God's "Primordial Nature" and secondly "Consequent Nature". The conceptions of God are discussed and pantheism and pan?entheism conceptions are examined in the history of philosophy. Afterwards, the views of the two philosophers on God and the universe relations are explained and discussed through the philosophical systems of Spinoza and Whitehead. Therefore, it is accepted in this study that he may be a pan-entheist philosopher like Whitehead.