Karamenderes Çayı'nda akarsu kanal degradasyonunun incelenmesi

Abstract

Sürdürülebilir havza yönetimi günümüzde havza ekosistemlerinin ekolojik, çevresel ve sosyo-ekonomik devamlılığı için önemli bir kavram olarak öne çıkmaktadır. Havzalardaki değişkenlik süreçleri, su kaynaklarının verimliliği ve sürdürülebilir yönetimi için farklı boyutlarıyla analiz edilmelidir. Kuzey Ege sularının en kuzeyinde bulunan Karamenderes Çayı 109 km uzunlukta ve aynı zamanda Biga yarımadası'nda bulunan önemli bir akarsudur. Akarsuyun drene ettiği havza 1996 km²'lik bir alanı oluşmaktadır. Bu çalışma kapsamında Karamenderes Çayı'nda 1990-2018 yılları arasında gözlenen kanal degradasyonu ve değişim alanlarını ortaya koymak amaçlandı. Bu kapsamda çalışma sahasına ait arazi örtüsü verilerinin zamansal analizi, uydu görüntülerinin karşılaştırılması ve akarsu akım analizleri ile arazi gözlemleri gerçekleştirildi. Yapılan bu çalışmada Uzaktan Algılama (UA), Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yöntemleri, CORINE ve yağış-akım verileri değerlendirildi. Çalışma sonuçlarına göre akarsu degradasyon alanların ortaya çıkmasına neden olan süreçlerin başında antropojenik etkilerin yüksek oranda gözlemlenmiştir. Akarsu üzerinde etkili olan bu süreçler arazi örtüsü değişimi, akarsu akım değerlerinin düşmesi, sulanan tarım alanlarının artması ve antropojenik etkiler (barajlar, kanal ıslah çalışması, kum ocakları, köprü ve otoyol yapımı) etkileri görülmüştür. Havzada ortaya çıkan arazi örtüsünün 1990-2018 yılları arasında değişim gösterdiği alanlar doğal bitki örtüsünün bulunduğu sahalardır. Bu sahalarda madencilik yerleşme ve tarım alanları için degradasyona uğramıştır. 1990 yılında doğal bitki örtüsünün oranı %57,14'dir. Havzada yaygın olan ikinci arazi örtüsü %35,95 oranla tarım alanlardır. 2018 yılında bu oranlar %53,94 ve %40'dır. Çalışma sahasında yapılan hidro-klimatik analiz sonucu havzaya düşen yağışlar sırası ile kış mevsiminde düşmektedir. Akarsuda akım değerleri analizi sonucu en yüksek akım sırası ile 1965-1966 ve 1982 yıllarında görülmüştür. 1982'den sonra akarsu akım miktarı düşmüştür. Yapılan maksimum tekrar analizinde, akarsuda 25, 50 ve 100 yılda bir yüksek akım dönemleri görülmektedir.

Sustainable watershed management is an important concept for the ecological, environmental and socio-economic continuity of watershed ecosystems. The variability processes in the basins should be analyzed with different dimensions for the efficiency and sustainable management of water resources. Karamenderes Stream, located in the northernmost part of the North Aegean waters, is an important river with a length of 109 km and is also located in the Biga peninsula. The basin drained by the river consists of an area of 1996 km². Within the scope of this study, it was aimed to reveal the channel degradation and change areas observed in Karamenderes Stream between 1990-2018. In this context, temporal analysis of the land cover data of the study area, comparison of satellite images and stream flow analyzes and field observations were carried out. In this study, Remote Sensing (UA), Geographic Information Systems (GIS) methods, CORINE and precipitation-flow data were evaluated. According to the results of the study, anthropological effects were observed at a high rate at the beginning of the processes that cause the emergence of river degradation areas. These processes, which are effective on the river, have been seen as changes in land cover, decrease in stream flow values, increase in irrigated agricultural areas and anthropogenic effects (dams, canal improvement work, sand quarries, bridge and highway construction). The areas where the land cover that emerged in the basin changed between 1990 and 2018 are the areas where natural vegetation is found. In these areas, mining has been degraded for settlement and agricultural areas. In 1990, the rate of natural vegetation was 57.14%. The second land cover, which is common in the basin, is agricultural areas with a rate of 35.95%. In 2018, these rates are 53.94% and 40%. As a result of the hydro-climatic analysis carried out in the study area, the precipitation falling into the basin falls in winter and autumn, respectively. As a result of the analysis of flow values in the river, the highest flow was observed in 1965-1966 and 1982, respectively. After 1982, the amount of stream flow decreased. In the maximum repetition analysis, high flow periods are seen in the river every 25, 50 and 100 years.