Bizans Dönemi Taş Eserlerinde Refrigerium Sahneleri

Abstract

Roma döneminde yemek sahneleri olarak tasvir edilen refrigerium sahneleri, Bizans sanatında freskolarda, mozaiklerde ve taş eserlerde, çoğunlukla bir kantharostan su içen tavus kuşu sahnelerine dönüşmüştür. Ancak, sahnenin merkezinde yer alan kantharos yerine kimi zaman bir çeşme veya hayat ağacı kimi zaman da haç ya da christogram geldiği görülür. Refrigerium teriminin Türkçe’de tam bir karşılığı yoktur. Hıristiyanlığın erken döneminde, hem ölen kişinin anısına mezarlığın yakınında kutlanan ziyafet hem de ölünün manevi rahatlığını ifade eden ferahlık anlamında kullanıldığı söylenebilir. Bizans dönemi taş eserleri üzerinde görülen refrigerium sahneleri incelenirken bu sahnelerin Hıristiyan ikonografisi içerisindeki yerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik çalışmalarımızda, refrigerium sahnesi içeren, Erken ve Orta Bizans dönemine ait farklı eser türlerinde toplam 32 tane taş eser tespit edilmiştir. Refrigerium sahnelerini incelerken, yaygın bir şekilde tavus kuşlarıyla gösterilen bu sahnelerin, ayrıca saflığı ve masumiyeti sembolize eden güvercin figürü, “kanatlı ruhun” sembolü olarak kullanılan kuş figürü, yenilenme ve vaftizle ilişkili olan geyik figürü ile de kullanılmış olduğu tespit edilmiştir.

The representations of refrigerium, depicted as portrayal of food during the Roman period, were transformed into portrayal of peacocks drinking water from a kantharos in frescoes, mosaics and stone artifacts in Byzantine art. However, instead of the kantharos in the center of the representation, sometimes a fountain or a tree of life, and sometimes a cross or christogram can also appear. The term refrigerium is not an exact term in Turkish. It can be said that in the early period of Christianity, it was used both in the sense of the feast celebrated near the cemetery in memory of the deceased and the relief of the spiritual comfort of the dead. While examining the refrigerium scenes seen on Byzantine stone works, it is aimed to determine the significance of these representations in Christian iconography. For this purpose, a total of 32 stone artifacts with refrigerium portrayal, belonging to the early and middle Byzantine period, were identified. With examination of the representations, it was found that the refrigerium portrayal, which were commonly shown with peacocks, were also used with the pigeon figure symbolizing purity and innocence, the bird figure used as the symbol of “winged soul” and the deer figure associated with renewal and baptism.