Bir Grup Tarikat Sancağında Sanat ve Sembolizm

Abstract

Tarih boyunca devletlerin, orduların, siyasi ya da dinî mahiyetteki akım ve grupların alâmetleri olarak karşımıza çıkan sancaklar, bazen bayrak ile örtüşen anlam ve işlevler de üstlenmişlerdir. Daha ziyade âskerî alanda ordu ve devlet simgesi niteliğiyle tanınan sancağın İslam sûfiliğinde tarikatlar tarafından da kullanıldığı dikkati çekmektedir. Tarikatlarda kullanılan sancaklar biçimsel açıdan diğer sancaklarla benzer olmakla birlikte ait oldukları tarikatlara dair semboller ve ibareler taşımaları bakımından farklılık göstermektedirler. Türk ve İslam toplumlarında farklı dönemlere ait sancakların biçimleri ve anlamlarına yönelik araştırma ve yayınlarda tarikat sancaklarına da değinilmiştir. Fakat bu çalışmalarda tarikat sancaklarının ikonografik ve Türk sanatındaki yeri konuları yeterince incelenmemiştir. Bu yönüyle ilgi çeken tarikat sancaklarından; Ankara Etnografya Müzesi, Akşehir Nasreddin Hoca Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ile Yozgat Müzesi’nde yer alan 17 adet örnek ayrıntılı biçimde incelenerek değerlendirilmişlerdir. Makalede sancağın tarikatlarda kullanımı hakkında bilgi verildikten sonra; adı geçen müzelerdeki sancaklar malzeme, teknik, süsleme açılarından tanımlanmışlar ve sembolik boyutlarıyla değerlendirilmişlerdir. 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın başlarına tarihlendirdiğimiz sancakların bir kısmında yazılar, bazılarında yazılarla birlikte geometrik motifler ve nesnelerle yapılan süslemeler vardır. Bir grup sancak ise yazısız olup nesnelerle yapılan süsleme mevcuttur. Sembolik açıdan ise; bir tarikat sancağı, sûfinin nefsine karşı verdiği mücadeleyi yansıtır.

Throughout history, the banners are the signs of states, armies, political or religious movements and groups have sometimes assumed wıth meanings and functions that correspond to the flag. Rather, it is noteworthy that the banner, which is known as a symbol of the army and the state in the military field, is also utilized by religious sects in Islamic sufism. Although the banners used in the sects were similar to the other banners in terms of form, but they diverse in that they carry symbols and phrases for the sects they belong to. In the researches and publications on the forms and meanings of the banners belonging to different periods in Turkish and Islamic societies, sect banners also have been mentioned. However, in these studies, the iconographic and the place of sect banners in Turkish art were not sufficiently examined. Among the sect banners that attracted attention with these aspects, 17 samples were examined and evaluated in detail from Ankara Ethnography Museum, Akşehir Nasreddin Hodja Archeology and Ethnography Museum and Yozgat Museum. In the article, after giving information about the use of the banner in sects: the banners in the aforementioned museums have been defined in terms of material, technique, and ornaments and evaluated in terms of their symbolic dimensions. Some of the banners, which we dated from the second half of the 19th century to the beginning of the 20th century have inscriptions, some of them have geometric motifs with inscriptions and ornamnets made with objects. In symbolic terms; a sect banner externalize the struggle of the Sufi against his soul.