Çağatay Türkçesi Metinlerinde “-DI + şahıs eki + ėrse” Yapısı ve İşlevleri

Abstract

Türk dilinde genel olarak görülen geçmiş zamanın şartını karşılayan “-DI + şahıs eki + erse” yapısı Eski Türkçe döneminden başlayarak zarf-fiil işlevini de üstlenmiştir. Yapının kullanımı, Eski Türkçe döneminde seyrek olup Karahanlı Türkçesi döneminde yoğunluk kazanmış, Harezm Türkçesi döneminde zirve noktaya ulaşmıştır. Zarf-fiil işlevi Harezm Türkçesindeki kadar olmasa da Çağatay Türkçesinde de devam etmiş ancak Çağatay Türkçesinin ardılı Modern Özbek Türkçesinde yerini başka ek ve yapılara bırakmıştır. “-sA” şart ekinin zarf-fiil işlevi üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada ise “-sA” ekinin “-DI + şahıs eki + erse” şekli ele alınacak, bu şeklin Çağatay Türkçesindeki işlevleri ortaya konulacaktır.

“-DI + personal ending + erse” structure that corresponds to past tense clause in Turkish has functioned as verbal adverb as from Old Turkish period. Use of related structure was rare in Old Turkish Period; it gained intensity in Karakhanid Turkish and hit the top in Khorezmian Turkic Language. Verbal adverb function continued in Chagatai Turkish, to a lesser extent Khorezmian Turkic Language. However, it gave place to other suffix and structures in Modern Uzbek Turkish sequent of Chagatai Turkish. There have been conducted many studies on verbal adverb function of“-sA” conjunctive suffix. “-DI + personal ending + erse” type of “-sA” suffix was analyzed in this study. Functions of this type in Chagatai Turkish were reviewed as well.