Türkiye’de İşçi/Halk Şirketleri Sürecinin Türksan ve Hastaş Vakaları Üzerinden İncelenmesi*

Abstract

Türkiye’de 1961 yılında kitlesel biçimde başlayan Avrupa ülkelerine işçi göçü, devamında pek çok büyük değişimin de öncüsü olmuştur. Sosyal yaşamda, iş, eğitim hayatında ve akla gelebilecek her türlü kamusal/bireysel alanda etkilerini nesillerdir yaşadığımız, hissettiğimiz bu olay, günümüze gelene kadar çok sayıda akademik çalışmanın ve siyasi tartışmanın konusunu oluşturmuştur. Bu çalışma ile 1964 yılında itibaren ortaya çıkmaya başlayan İşçi Şirketi Hareketi üzerinden, süreçler ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada konuyu daha somut kılabilmek için Avrupa ülkeleri ve ağırlıkla Türkiye’de yaşanan 55 yıllık süreç, TÜRKSAN ve HASTAŞ şirketleri temelinde ele alınmıştır. Tüm sürece şahitlik etmiş, hatta paydaş olmuş iki ulusal gazetenin arşivinde, “Türksan, Hastaş, İşçi Şirketi ve Halk Şirketi” geçen tüm metinler belge ve veri seti haline getirilmiştir. Elde edilen 725 belge, haber, ilan/duyuru, reklam, köşe yazısı/görüş, araştırma başlıklarıyla sınıflandırılmıştır. TÜRKSAN ve HASTAŞ vakalarında yaşananları elde edilen belgeler üzerinden yorumlamak için araştırma soruları oluşturulmuş ve elde edilen belgeler ile bunlara yanıt aranmıştır. Özetle araştırmada, İşçi/Halk şirketi olarak isimlendirilen bu iki çok ortaklı kuruluşun, üretim, pazarlama, finansman sorunlarına, akabinde ortaya çıkan sürdürülebilirlik sıkıntıları aşmak için büyük kampanyalar ile yüzlerini tekrar tekrar Avrupa’daki Türk işçilerine, Halk’a dönmelerine, kampanyalarına, çıkar çatışmalarına, ortak ve ortak potansiyeli taşıyanlara olan vaatlerine, yaşanan tartışmalara, siyasilerin konuyla ilişki ve dahillerine, süreç içerisinde ortaya çıkan hayal kırıklıklarına, iki girişimin yaşam öyküsü üzerinden değinilmiş, yaşananlar özetlenmiştir.

Labor emigration from Turkey to European Countries started in the early 1960s and this movement pioneered many great changes. The effects of this incident have been felt among generations in the fields of social, business, education and in any public and individual life up to this date, and it has also been subjected to many scholarly studies and political debates. This study puts forward very debatable processes of the case of Worker Company Movement started in 1964 with the image of financing private sector in Turkey. Two cases, TÜRKSAN and HASTAŞ, were analyzed to discuss 55 years of a process in European countries and in Turkey in order to make the subject more meaningful in the study. Archives of two national newspapers that witnessed all process and even became stakeholders were analyzed and all texts related to “Türksan, Hastaş, Worker Company and Public Company” collected and transformed into document and data sets. Obtained 725 documents were divided under the titles of news, announcement/declaration, commercial, column/comments, and research. To interrogate and comment about the incidents in the cases of TÜRKSAN and HASTAŞ questions were formed and answers sought in the designated documents. In sum, the study stresses story of multi-partnered enterprises TÜRKSAN and HASTAŞ that following the production, marketing, and financial issues and subsequent sustainability problems how they repeatedly tried to lure Turkish workers in Europe and the public repeatedly, their campaigns, promises to partners and potential partners, interests conflicts, debates, politicians relations and their inclusion to the process and disappointments during the process.